Γράφει ο Δρ. Στέλιος Πελασγός (ιστορητής, παιδαγωγός, συγγραφέας και καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Αφήγησης και Τεχνών του Λόγου Κοζάνης).
Το παραμύθι και η ανάγνωσή του πρέπει να είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του καθημερινού μας προγράμματος με το παιδί. Τα παραμύθια παραδοσιακά ξεκινούν με το υποσχόμενο «Μια φορά και έναν καιρό» και τελειώνουν με το αισιόδοξο «Έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα». Ανάμεσα στα δυο υπάρχει ένα πλήθος από νοήματα, μηνύματα και οφέλη για τον μικρό αναγνώστη.
Για την αφήγηση μιας ιστορίας στο παιδί έχουμε τις εξής εναλλακτικές επιλογές: την προφορική αφήγηση ή την μεγαλόφωνη ανάγνωση.
- Προφορική αφήγηση είναι η διήγηση παραδοσιακής, λόγιας ή αυτοσχεδιαστικής ιστορίας χωρίς την παρουσία βιβλίου ή άλλου βοηθήματος.
- Μεγαλόφωνη ανάγνωση είναι η ανάγνωση του βιβλίου, έτσι ώστε να ακούγεται, με δυνατή φωνή.
Η τέχνη της αφήγησης
Μια αφήγηση γίνεται ιδιαίτερη με την αγάπη και την τρυφερότητα του αφηγητή. Ακόμα και στην περίπτωση που το παραμύθι μπορεί να είναι λίγο τρομακτικό και να προκαλεί φόβο στο παιδί, με την αγάπη και την τρυφερότητα όλα θα ξεπεραστούν και θα «ζήσουν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα».
Πώς διαβάζουμε ή αφηγούμαστε παραμύθια στα παιδιά
- Zούμε τη χαρά, τον φόβο, την ανασφάλεια και τον ενθουσιασμό κάθε ήρωα, καλού ή κακού. Με την ταύτιση αυτή, τα ίδια συναισθήματα θα μεταδίδονται και στον ακροατή.
- Δεν χρειάζεται ούτε να κραυγάζουμε, ούτε να φοράμε περίεργα καπέλα. Οι τεχνικές είναι για όσους δεν έχουν σχέση με το κοινό τους.
- Δεν διαβάζουμε το παραμύθι για πρώτη φορά εκείνη τη στιγμή. Το έχουμε διαβάσει μόνοι μας προτού ξεκινήσουμε την αφήγηση.
- Στην περίπτωση που χρειαστεί να διαβάσουμε ένα παραμύθι από βιβλίο, φροντίζουμε έτσι ώστε η γλώσσα και τα νοήματα του να είναι πλούσια και όχι «παιδικά» και απλοποιημένα.
- Διαλέγουμε ειδικό χρόνο και τόπο. Μια γωνιά απόλυτα ήσυχη και μισοσκότεινη. Μια στιγμή της ημέρας ήρεμη. Καθιερώνουμε τον τόπο και τον χρόνο της αφήγησης ή της ανάγνωσης. Μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά λατρεύουν την επανάληψη.
- Μετά την αφήγηση, σιωπούμε. Μόνο στη σιωπή μπορεί να δράσει το ίδιο το παραμύθι και τα σύμβολά του, η ενίσχυση της σχέσης γονιού-παιδιού, η τρυφερότητα της αφήγησης. Κάθε άλλη ενέργεια μετατρέπει τον γονιό σε δάσκαλο και το παιδί σε μαθητή, κλονίζει τη σχέση τρυφερότητας και την εμπιστοσύνη του παιδιού και διαφθείρει τη σχέση με το κυνήγι του χρήσιμου και του αποδοτικού.
Η ώρα του παραμυθιού
Το παραμύθι και η ανάγνωσή του πρέπει να είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του καθημερινού μας προγράμματος με το παιδί. Πρέπει να υπάρχει η ώρα του παραμυθιού. Η ώρα αυτή είναι η ώρα που μετατρέπεται σε σύμβολο κάθε καλό και κακό συμβάν της μέρας, η ώρα της αναπόλησης, της ψύχραιμης αναφοράς.
Υπάρχουν κατάλληλες ώρες για την ανάγνωση ενός παραμυθιού;
Δεν υπάρχουν κατάλληλες ώρες για την ανάγνωση του παραμυθιού. Συνήθως οι πιο κατάλληλες ώρες είναι οι απογευματινές ή οι βραδινές πριν τον ύπνο. Πριν τον ύπνο όμως, δεν μπορούμε να πούμε πολύ τρομακτικά παραμύθια (χρειάζονται οπωσδήποτε και αυτά, αλλά άλλη ώρα).
Πώς επιλέγουμε παραμύθια;
Δεν επιλέγουμε ποτέ ένα παραμύθι επειδή αρέσει σε εμάς, επειδή διαφημίζεται στην τηλεόραση ή έχει γίνει της μόδας. Η επιλογή πρέπει να γίνει από κοινού με το παιδί μας. Έτσι, όχι μόνο θα ικανοποιηθεί από το αποτέλεσμα, αλλά και θα καλλιεργηθεί η μεταξύ μας σχέση.
Υπάρχουν ακατάλληλα παραμύθια ή παιδικά βιβλία;
Ακατάλληλα μπορεί να θεωρηθούν τα παραμύθια ή τα βιβλία που δεν έχουν αίσιο τέλος. Παραμύθια που το τέλος τους δεν είναι «ευτυχισμένο», είναι ακατάλληλα για παιδιά κάτω των δώδεκα ετών. Βιβλία εμπορικά που χρησιμοποιούν την γλώσσα της τηλεόρασης και βιβλία που βαραίνουν τα παιδιά με γνώση χωρίς να τους προσφέρουν στην ουσία τίποτα, θεωρούνται επίσης ακατάλληλα.
Αρκετές φορές οι ηλικίες που αναγράφονται στο οπισθόφυλλο ενός βιβλίου δεν είναι ιδιαίτερα αξιόπιστες για την επιλογή μας. Το καλύτερο μέρος για να αποκτήσουμε κριτήρια επιλογής είναι οι δημόσιες παιδικές βιβλιοθήκες. Από τις βιβλιοθήκες μπορούμε να μάθουμε να επιλέγουμε όταν θα πάμε στο βιβλιοπωλείο.
Υπάρχουν ακατάλληλα παραμύθια ή παιδικά βιβλία;
Ακατάλληλα μπορεί να θεωρηθούν τα παραμύθια ή τα βιβλία που δεν έχουν αίσιο τέλος. Παραμύθια που το τέλος τους δεν είναι «ευτυχισμένο», είναι ακατάλληλα για παιδιά κάτω των δώδεκα ετών. Βιβλία εμπορικά που χρησιμοποιούν την γλώσσα της τηλεόρασης και βιβλία που βαραίνουν τα παιδιά με γνώση χωρίς να τους προσφέρουν στην ουσία τίποτα, θεωρούνται επίσης ακατάλληλα.
Αρκετές φορές οι ηλικίες που αναγράφονται στο οπισθόφυλλο ενός βιβλίου δεν είναι ιδιαίτερα αξιόπιστες για την επιλογή μας. Το καλύτερο μέρος για να αποκτήσουμε κριτήρια επιλογής είναι οι δημόσιες παιδικές βιβλιοθήκες. Από τις βιβλιοθήκες μπορούμε να μάθουμε να επιλέγουμε όταν θα πάμε στο βιβλιοπωλείο.
Ποια είναι τα οφέλη του παραμυθιού;
- Διασκέδαση: Το παιδί μαθαίνει από μικρό πώς μπορεί μέσα από την όμορφη και ευφάνταστη χρήση του λόγου να λαμβάνει απόλαυση και να διασκεδάζει.
- Άγχη και φοβίες: Μέσα από την πλοκή του παραμυθιού και συνήθως την μάχη μεταξύ καλού και κακού, το παιδί διαβεβαιώνεται πως ακόμα και οι πιο μικροί και ασήμαντοι μπορούν με βοήθεια και σωστή δράση να αντιμετωπίσουν ακόμα και τους...δράκους.
- Οδηγός ψυχικής ολοκλήρωσης: Ο ήρωας ή η ηρωίδα μέσα από περιπέτειες ή και σφάλματα, ακολουθούν τα απαραίτητα στάδια για την ψυχική ολοκλήρωση. Μέσω αυτών, οδηγείται και το παιδί με τη σειρά του στην ψυχική του ολοκλήρωση.
- Φαντασία: Το παραμύθι με τις λίγες λέξεις του και τα σύμβολα του χωρίς πολλές εικόνες και ήχους αναπτύσσουν την μυθοπλαστική και εικονοπλαστική ικανότητα των παιδιών.
- Σχέση γονέα–παιδιού: Μέσα από τα σύμβολα του παραμυθιού λέγονται πράγματα που το παιδί θα δίσταζε πιθανόν να εκφράσει. Αποδεικνύεται πως ο γονιός μπορεί να αποδεχτεί και να κατανοήσει κάθε φόβο ή ενθουσιασμό του παιδιού του.
- Αξίες: Το παιδί αρχίζει να αναπτύσσει την εμπιστοσύνη του στις ηθικές και τις κοινωνικές αξίες.
Ευχαριστούμε για την συνεργασία του το Εργαστήρι Μαιρηβή
