Πέρα από τις ψυχομετρικές και προβολικές δοκιμασίες που χρησιμοποιούν οι ειδικοί, για να μπορέσουν να αξιολογήσουν τη νοημοσύνη, την ανάπτυξη αλλά και το συναισθηματικό κόσμο των παιδιών, το παιδικό σχέδιο μπορεί να είναι εξίσου βοηθητικό, καθώς μέσα από αυτό ο εξεταστής μεταφέρεται στις συναισθηματικές συγκρούσεις, τις επιθυμίες και τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζει ένα παιδί. Επομένως, το παιδικό σχέδιο σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες προβολικές και ψυχομετρικές διαδικασίες διαδραματίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην αξιολόγηση και τη διάγνωση. Στη δουλειά μου με τα παιδιά, χρησιμοποιώ πολύ συχνά τις ζωγραφιές τους, προκειμένου να «βουτάω» στον εσωτερικό τους κόσμο και να ανακαλύπτω στοιχεία για το τί συμβαίνει εκεί. Αυτό είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό για μια μεγάλη γκάμα ηλικιών: α) τόσο για τα μικρά παιδιά (π.χ. 3 ετών) που δε μπορούν να εκφραστούν λεκτικά, β) όσο και για τα μεγαλύτερα (π.χ. 10 ετών) που τους είναι συναισθηματικά δύσκολο να μιλήσουν με ειλικρίνεια για το πώς αισθάνονται. Με αυτόν τον τρόπο όλα τα παιδιά γίνονται πιο προσιτά, ιδιαιτέρως αυτά που δυσκολεύονται να αποτυπώσουν τα συναισθήματά τους ξεκάθαρα σε λέξεις και προτιμούν να καταφεύγουν στο χαρτί, αφηγούμενα εκεί την προσωπική τους περιπέτεια. Επομένως το παιδικό ιχνογράφημα (ελεύθερο σχέδιο):
• Αποτελεί ένα σημαντικό μέσο μη-λεκτικής έκφρασης του παιδιού, ιδιαίτερα χρήσιμο τόσο για το ίδιο (εφόσον εκφράζεται με συμβολικό τρόπο ακόμα κι όταν δε μπορεί με τη γλώσσα), όσο και για τους εκπαιδευτικούς και τους ειδικούς που εμπλέκονται στην εκπαίδευση και την ψυχοπαιδαγωγική του υποστήριξη.
• Δίνει πληροφορίες για την ψυχολογική κατάσταση του παιδιού, αλλά και συμπεράσματα για τις σκέψεις του, τα άγχη, τις κρυφές επιθυμίες, τους φόβους, τα συναισθήματα απειλής ή ενοχής, από τα οποία μπορεί να καταβάλλεται. Αυτό συμβαίνει διότι, πολύ συχνά οι φιγούρες των ιχνογραφημάτων παρουσιάζουν ομοιότητες με τους ανθρώπινους χαρακτήρες, τους οποίους συναντούν τα παιδιά στην καθημερινότητά τους.
• Μας δίνει ακόμα τη δυνατότητα να κατανοήσουμε τις γνωστικές ικανότητες του παιδιού, αλλά και το που βρίσκεται αναπτυξιακά, με βάση τη χρονολογική του ηλικία και το τι είναι αναμενόμενο και σύνηθες ανάλογα μ’ αυτήν (ωριμότητα σχεδίου).
• Τέλος, μέσω του παιδικού ιχνογραφήματος, μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες για τις προτιμήσεις και τις ιδιαίτερες κλίσεις του παιδιού, καθώς σε αυτό αποτυπώνονται οι ικανότητες και το προσωπικό του ύφος. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο εξεταστής μπορεί να ανακαλύψει μέσα από το σχέδιο ενός παιδιού τα στοιχεία της προσωπικότητάς του, στα οποία θα στηριχθεί για να τροποποιήσει τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Αφού το παιδί ολοκληρώσει το σχέδιό του, του ζητάμε να μας περιγράψει τί έχει ζωγραφίσει και προσπαθούμε να εντοπίσουμε τα σημεία εκείνα που θα αξιοποιήσουμε στην ανάλυση και ερμηνεία του. Κάθε σχέδιο είναι διαφορετικό και θα πρέπει να το βλέπουμε από την οπτική του δημιουργού. Γνώμονα στην ερμηνεία δεν έχουμε μόνο τις γραφικές κατηγοριοποιήσεις, δηλαδή τη γραμμή, τη μορφή ή τις διαστάσεις. Τα χρώματα που θα χρησιμοποιήσει το παιδί, δηλώνουν το συγκινησικό-συναισθηματικό του κόσμο. Μάλιστα όταν ένα παιδί δεν αξιοποιεί τα χρώματα που έχει στη διάθεσή του, θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν βιώνει με ηρεμία την ανάπτυξή του. Αξίζει σ’ αυτό το σημείο να ρίξουμε μια ματιά σε χαρακτηριστικές ζωγραφιές παιδιών, μέσα από τις οποίες εξωτερίκευσαν εμφανώς, τον εσωτερικό τους κόσμο: Σχέδιο παιδιού με νοητική υστέρηση:
• Απουσία μελών του σώματος στα πρόσωπα που απεικονίζονται
• Κατάργηση πλαισίου
• Έλλειψη οργάνωσης στο χαρτί Σχέδιο παιδιού με αυτισμό:
• Η απεικόνιση ενός ανθρώπου παραπέμπει περισσότερο στον άνθρωπο –γυρίνο (ίσως κάποια από τα χαρακτηριστικά να παραλείπονται)
• Οι ανθρώπινες φιγούρες διαφέρουν ελάχιστα μεταξύ τους
• Περισσότερες διαφορές εντοπίζονται στα σχέδια σπιτιών.
• Σχεδίαση κυρίως κυκλικών γραμμών – σχημάτων (επαναλαμβανόμενη κίνηση)
• Συνήθως καλύπτουν ολόκληρη τη σελίδα χωρίς να αφήνουν κανένα κενό.
• Κατάργηση του πλαισίου.
• Έντονο περίγραμμα στο σώμα της φιγούρας
• Συχνά τοποθετούν φωτοστέφανα ή κάπες για να «κρύψουν» το σώμα.
• Έντονες προεξοχές των άκρων, επιμήκυνση αυτών
• Πολλαπλότητα κεφαλιών και άκρων
• Υπερβολή στα μαλλιά
• Το άγχος που βιώνουν συχνά εκφράζεται στο πρόσωπο της φιγούρας
• Δυσκολία στον προσδιορισμό των ορίων του σώματος
• Διακεκομμένες γραμμές, τα πρόσωπα που απεικονίζονται χαρακτηρίζονται από μη συνοχή.
• Κατάργηση του πλαισίου.
• Η ιστορία που απεικονίζεται στη ζωγραφιά δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα
• Ανωριμότητα στο σχέδιο
• Απουσία αντικειμένων
• Σταδιακή αποδιοργάνωση του σχεδίου
• Ασυνήθιστα μικρά μάτια
• Μάτια χωρίς κόρη
• Υπερβολικές λεπτομέρειες
• Τετραγωνισμένα σώματα
• Φτωχή ενσωμάτωση των μερών του σώματος
• Έλλειψη διαφοροποίησης του φύλου
• Σχήματα που παραπέμπουν σε φαλλικά σύμβολα
• Προβλήματα στην ταύτιση
• Παραμορφωμένα σώματα
• Απουσία ή δυσμορφία προσώπων
• Πρόσωπα χωρίς έκφραση
• Συχνή απουσία των γονιών από το σχέδιο
• Παράθυρα με κάγκελα
• Απεικόνιση των σεξουαλικών οργάνων
Το παιδί περιγράφει τον πατέρα να βρίσκεται σε ένα μεγάλο αυτοκίνητο (στο κάτω μέρος της ζωγραφιάς) και να οδηγεί κατά πάνω στη μητέρα της, η οποία είναι μαζεμένη και φοβισμένη στην αριστερή κάτω γωνία. Γύρω από τη φιγούρα της μητέρας, το παιδί, έχει ζωγραφίσει μια ασπίδα προστασίας.
Το συγκεκριμένο παιδί, αρνήθηκε να δώσει οποιαδήποτε πληροφορία σχετικά με τη ζωγραφιά του.
Πηγή
