Το πρόγραμμα «Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα» του δήμου Αθηναίων για την εκπαιδευτική και κτιριακή αναβάθμιση 24 σχολείων της Αθήνας, έκλεισε 1,5 χρόνο ζωής. Περισσότεροι από 350 εκπαιδευτικοί, γονείς, μαθητές και εκπρόσωποι φορέων συμμετείχαν στην επιστημονική ημερίδα του δήμου Αθηναίων «Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα», που παρουσίασε τη ριζική μεταμόρφωση 24 σχολείων του δήμου Αθηναίων. Στο πρόγραμμα του δήμου Αθηναίων, που υλοποιήθηκε από το Εργαστήριο Μεταβαλλόμενων Ευφυών Περιβαλλόντων (TUC TIE Lab) του Πολυτεχνείου Κρήτης, με αποκλειστική δωρεά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και τον συντονισμό του Athens Partnership, 3.700 μαθητές, από βρεφονηπιακούς σταθμούς έως και λύκειο, είδαν το σχολείο τους αλλά και τη δική τους σχέση με αυτό, να αλλάζει.

Ποιες όμως ήταν οι αλλαγές που έγιναν; Το πρώτο στάδιο αφορούσε δομικές παρεμβάσεις στα κτίρια: νέα διαρρύθμιση στους χώρους, ενοποίηση σε αυλές που προηγουμένως ήταν χωρισμένες ή είχαν εμπόδια, νέοι χώροι για να μπορούν οι μαθητές να κοινωνικοποιούνται στα διαλείμματα. Οι αλλαγές αυτές είχαν ως στόχο τόσο να λύσουν λειτουργικά προβλήματα, όσο και να δώσουν μια νέα εικόνα του σχολείου ως χώρου χαράς, με ζωντανά χρώματα, φιλικού για τα παιδιά. Μετά τις αλλαγές, τα 13 κτιριακά συγκροτήματα που φιλοξενούν τα σχολεία αυτά έγιναν αγνώριστα, με το κάθε ένα να αποκτά τη δική του ξεχωριστή ταυτότητα!

Ακόμα μεγαλύτερη ήταν η αλλαγή που ήρθε σε ένα δεύτερο, βαθύτερο, επίπεδο. Άλλαξε η παγιωμένη αντίληψη της ίδιας της σχολικής κοινότητας για το σχολείο: τι επιτρέπεται εκεί και τι όχι και κατά πόσο μπορεί ο κάθε δάσκαλος, μαθητής και γονιός να επηρεάσει τον χώρο και την καθημερινή λειτουργία του. Για πρώτη φορά, μαθητές, εκπαιδευτικοί, δάσκαλοι κλήθηκαν να εκφράσουν τα προβλήματα και τις προσδοκίες τους για το σχολείο. Η ανταπόκριση στο κάλεσμα ήταν μεγάλη! Στο πλαίσιο το Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα το σχολείο έπαψε να είναι κάτι δεδομένο, δόθηκε το «σήμα» ότι είναι στο χέρι μας να το μεταμορφώσουμε από απρόσωπο «σχολείο» σε «σχολείο μας».

Κλειδί της επιτυχίας ήταν ο συμμετοχικός σχεδιασμός και η σταθερή επικοινωνία της σχολικής κοινότητας με την ομάδα του Πολυτεχνείου Κρήτης. Η πολυμελής ομάδα αρχιτεκτόνων-ερευνητών έγινε μέρος της καθημερινότητας των σχολείων για να μάθουν τις ανάγκες, τα προβλήματα και να χτίσουν σχέσεις με τους δασκάλους και τα παιδιά. Τα παιδιά εξέφραζαν ανάγκες, οι αρχιτέκτονες έπαιρναν το ερέθισμα για να προτείνουν μια λύση, η οποία μετά συνδιαμορφωνόταν σε κάτι μοναδικό για κάθε σχολείο.

Οι «Εκπαιδότοποι»
Κεντρικό ρόλο σε αυτό είχαν οι Εκπαιδότοποι, μια συμμετοχική διαδικασία που οδηγεί στην συνδιαμόρφωση του σχολικού χώρου με εκπαιδευτικές κατασκευές που φτιάχτηκαν από κοινού από τους δασκάλους, τα παιδιά και τους αρχιτέκτονες ερευνητές του Πολυτεχνείου Κρήτης. Από παλέτες κηπουρικής στην ταράτσα ενός σχολείου που δεν είχε φυτά, μέχρι κυκλώματα για να καταλάβουν τις ιδιότητες του ηλεκτρισμού, και ως το δέντρο των συναισθημάτων που ενθάρρυνε τα παιδιά να αναζητήσουν και να εκφράσουν τη διάθεσή τους, οι Εκπαιδότοποι έβαλαν τα παιδιά στη διαδικασία να πάρουν τη μάθηση στα χέρια τους. Στην ημερίδα έγινε σαφές ότι στους Εκπαιδότοπους που ολοκληρώθηκαν τις περασμένες χρονιές, η κάθε τάξη τους κληροδοτεί στην επόμενη, η οποία δουλεύει για να τους εξελίξει ένα βήμα παραπέρα. Η σχολική κοινότητα έχει μπει σε μια δυναμική διαδικασία αλλαγής που δεν φαίνεται να σταματά.

Πώς μπορούν να αποτυπωθούν με στοιχεία τα επιτεύγματα του «Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα«; Όπως και σε όλα τα προγράμματα του δήμου Αθηναίων που συντονίζονται από το Athens Partnership, κεντρικό ρόλο και στο Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα είχε η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Σε έρευνα στη σχολική κοινότητα σε δείγμα μεγαλύτερο των χιλίων συμμετεχόντων βρέθηκε ότι:

77% των παιδιών δηλώνουν χαρούμενα όταν φεύγουν από το σχολείο
34% των παιδιών δηλώνουν για πρώτη φορά ότι βλέπουν το σχολείο δημιουργικά
66% των εκπαιδευτικών έχουν βελτιωμένη προδιάθεση προς το σχολείο
43% των εκπαιδευτικών δοκίμασαν εναλλακτικούς τρόπους διδασκαλίας.

Μαρτυρίες

Νάντια Παπαπαναγιωτάκη, Μητέρα, 16ο Νηπιαγωγείο Αθηνών: «Όταν είδαμε τα προτεινόμενα σχέδια, σκέφτηκα: είναι η μοναδική ευκαιρία στη ζωή σου που μπορείς να πεις πώς θέλεις να είναι το σχολείο των ονείρων σου! Δεν είχα πιστέψει ότι οι αλλαγές αυτές θα γίνονταν πραγματικότητα. Κι όμως, τον επόμενο Σεπτέμβριο, γονείς και παιδιά δεν πιστεύαμε στα μάτια μας! Πιστεύω όμως ότι το πιο σημαντικό δεν ήταν οι αλλαγές στην κτιριακή υποδομή, αλλά αυτές που προέκυψαν από τα ίδια τα παιδιά. Ένα παράδειγμα είναι μια κούτα που έπεσε στην αυλή και τα παιδιά άρχισαν να μπαινοβγαίνουν τυχαία και αυτό έδωσε ερέθισμα στους ερευνητές για μια κατασκευή-τούνελ και μετά έβλεπα τα παιδιά να μπαίνουν στο σχολείο αφού πρώτα περνούσαν μέσα από το τούνελ που φτιάχτηκε!»

Δώρα Μπέτσα, Προϊσταμένη Νηπιαγωγός, 16ο Νηπιαγωγείο Αθηνών: «Θέλαμε το σχολείο να είναι όχι ένας χώρος που θα σχεδιάζαμε εμείς για τα παιδιά, αλλά που θα ήταν όπως τα ίδια τα παιδιά το φαντάζονταν, όπως το επιθυμούσαν. Σε όλη τη διαδικασία, τα παιδιά έδειχναν το δρόμο και οι ερευνητές και εμείς οι παιδαγωγοί ακολουθούσαμε. Για εμάς, όλο αυτό έγινε ένα τεράστιο πεδίο αλλαγής και μάθησης. Και κυρίως, οι αλλαγές που έχουν γίνει δεν είναι στάσιμες, αλλά η εξέλιξη συνεχίζεται».

Μαρία Κοντιζά, Διευθύντρια, 130ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών: «Οι Εκπαιδότοποι για πρώτη φορά έδωσαν λόγο στους μαθητές – πάντα είχαμε τη συμμετοχική διάσταση στα προγράμματα που υλοποιούσαμε στο σχολείο, όμως εδώ έγινε το επόμενο βήμα: η συνεργασία με τον εξωτερικό παράγοντα, με τους αρχιτέκτονες-ερευνητές, με τους οποίους οι μαθητές έχτισαν αληθινές σχέσεις. Στα διαλείμματα τους «κυνηγούσαν» τα παιδιά, για να τους πουν όχι μόνο για τις αλλαγές του προγράμματος, αλλά τους ανοίγονταν και για άλλα δικά τους θέματα. Η διαδικασία της αλλαγής συνεχίζεται και αυτοί που το δημιούργησαν το μοιράζονται με τις επόμενες τάξεις. Τα παιδιά το αγκάλιασαν και το αγάπησαν και θέλουν να το συνεχίσουν».

Νατάσα Πουλακίδα, Προϊσταμένη Δ/νσης Παιδικών Σταθμών Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών: «Όταν ήρθε η Αντιδήμαρχος για το Παιδί, κα. Ηλιοπούλου, και μας έφερε την ομάδα του Πολυτεχνείου Κρήτης, είπα «επιτέλους μας δίνεται η ευκαιρία να κάνουμε τα πράγματα που έχουμε ονειρευτεί»! Αναδύθηκαν βέβαια και φόβοι, άγχος, κάτι απόλυτα φυσιολογικό όταν έχει συνηθίσει κανείς να λειτουργεί με έναν δεδομένο τρόπο, όταν έχει αποδεχτεί ότι τα κτίρια λειτουργούν μόνο με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Το πιο σημαντικό για να λειτουργήσει το πρόγραμμα ήταν η επικοινωνία, να βρουν όλοι από κοινού λύσεις. Οι συναντήσεις με την ομάδα του Πολυτεχνείου λειτούργησαν και σαν ψυχολογική υποστήριξη σε αυτήν την διαδικασία αλλαγής. Θα ήθελα να ευχαριστήσω για την ευκαιρία που μας δόθηκε για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να ονειρευόμαστε για καλύτερα πράγματα»!

Αναστάσιος Παπαγεωργίου, Διευθυντής Α’ Βάθμιας Εκπαίδευσης Α’ Αθήνας: «Τα παιδιά, γεμάτα ενθουσιασμό, με τραβούσαν από το σακάκι για να μου δείξουν πώς έγινε το αμφιθέατρο, τι έχει αλλάξει, πώς είναι τα χρώματα, τι είναι διαφορετικό στο σχολείο τους. Το πρόγραμμα μπόρεσε να ανταποκριθεί και να καλύψει ανάγκες διαφορετικές σε κάθε σχολείο. Δεν ήταν οι ίδιες οι λύσεις και οι παρεμβάσεις που έγιναν. Το αληθινό στοίχημα δεν είναι πόση θα είναι η τυπική διάρκεια του προγράμματος – είναι να διατηρηθεί και να μεγαλώσει η δυναμική που αποκτήθηκε και που γεννιέται κάθε φορά που εκπαιδευτικοί, μαθητές και γονείς δουλεύουν μαζί».

Ιωάννα Ψίνα, Διευθύντρια Β’ Βάθμιας Εκπαίδευσης Α’ Αθήνας: «Οι έφηβοι σήμερα είναι εγκλωβισμένοι σε τέσσερις τοίχους: στους τοίχους του σχολείου, του σπιτιού, στο κινητό. Δέχονται τεράστια πίεση, έχοντας να προετοιμαστούν για τόσες εξετάσεις. Πρέπει να βάλουμε περισσότερα γυμνάσια και λύκεια στο «Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα» γιατί τα παιδιά το έχουν τεράστια ανάγκη – αν απελευθερωθεί ο νους και το μυαλό, θα μπορούν να αισθάνονται καλύτερα και όχι πια να εχθρεύονται τον σχολικό τους χώρο».