Πρώιμη παρέμβαση σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες
Περίληψη
Ως πρώιμη παρέμβαση ορίζονται όλες οι μορφές παιδοκεντρικών δραστηριοτήτων εξάσκησης και εκπαίδευσης καθώς και δραστηριοτήτων που αφορούν στην καθοδήγηση των γονέων αμέσως μετά τον προσδιορισμό της κατάστασης των παιδιών. Η πρώιμη παρέμβαση απευθύνεται στο ίδιο το παιδί, στους γονείς, καθώς και σε ολόκληρη την οικογένεια και στο ευρύτερο περιβάλλον. Στο κεφάλαιο αυτό θα παρουσιάσουμε ενδεικτικά τρόπους, ασκήσεις και παιχνίδια που θα μας βοηθήσουν να διαμορφώσουμε κατάλληλα προγράμματα παρέμβασης για παιδιά που παρουσιάζουν ή βρίσκονται σε επικινδυνότητα να παρουσιάσουν μαθησιακές δυσκολίες στη Γραφή.
1. Εισαγωγή
Τα προγράμματα παρέμβασης που θα μπορούσαν να εφαρμοσθούν στο νηπιαγωγείο , για την καλλιέργεια των δεξιοτήτων που σχετίζονται με τη γραφή , θα πρέπει , κατά περίπτωση , να περιλαμβάνουν :
v Ασκήσεις λεπτής κινητικότητας
v Ασκήσεις πλευρίωσης
v Ασκήσεις οργάνωσης του χώρου και του χρόνου
v Βίωση των κατευθύνσεων
v Ασκήσεις ενίσχυσης της οπτικής και ακουστικής αντίληψης και μνήμης
v Χειροτεχνικές – καλλιτεχνικές δραστηριότητες
v Προφορικά γλωσσικά παιχνίδια και ασκήσεις
v Ασκήσεις συντονισμού
v Ασκήσεις σωματικού σχήματος
Οποιοδήποτε πρόγραμμα κι αν εφαρμόσουμε θα πρέπει να διέπεται από ορισμένες αρχές όπως :
q Να είναι εξατομικευμένο ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού
q Να ανταποκρίνεται στο βαθμό ετοιμότητας του παιδιού.
q Να περιορίζεται στο επίπεδο που το παιδί συμμετέχει
q Να μην υπερβαίνει το όριο αντοχής του παιδιού
Στη συνέχεια θα αναφέρουμε ενδεικτικά δραστηριότητες από κάθε κατηγορία ασκήσεων.
2.Ασκήσεις λεπτής κινητικότητας
Ø Περιστρέφουμε τους καρπούς των χεριών έχοντας τα δάχτυλα χαλαρά για 5’’ και προς τις δύο κατευθύνσεις, δηλ. δεξιόστροφα και αριστερόστροφα.
Ø Περιστρέφουμε τους καρπούς των χεριών σφίγγοντας τη γροθιά μας για 5’’ και προς τις δύο κατευθύνσεις.
Ø Ανοίγουμε – κλείνουμε με δύναμη τα δάχτυλα, έτσι ώστε να γίνεται η παλάμη μας γροθιά, και στα δύο χέρια.
Ø Σφίγγουμε ένα μπαλάκι πλαστελίνης (ή άλλο μαλακό αντικείμενο), πιέζοντας με τα δάχτυλα για 5’’ πρώτα στο ένα χέρι και έπειτα στο άλλο.
Ø Φέρνουμε τα χέρια σε επαφή με την εσωτερική τους πλευρά με τα δάχτυλα ανοικτά .
Ø Φέρνουμε τα χέρια σε επαφή με την εσωτερική τους πλευρά με τα δάχτυλα κλειστά .
Ø Τρίβουμε τις παλαμιαίες επιφάνειες τη μία με την άλλη ανοίγοντας μια πλαστελίνη.
Ø Τρίβουμε τις ραχιαίες επιφάνειες των χεριών με τις παλάμες μας.
Ø Φτάνουμε ένα αντικείμενο και το αγγίζουμε με τα δάκτυλα.
Ø Φτάνουμε και αρπάζουμε ένα αντικείμενο με έλεγχο.
Ø Μεταφέρουμε και αφήνουμε ένα αντικείμενο μέσα σ’ ένα δοχείο.
Ø Μεταφέρουμε ένα μικρό ρολό μαλακό χαρτί από το ένα χέρι στο άλλο.
Ø Ανοίγουμε τα δάχτυλα του ενός χεριού και μετά με το άλλο χέρι ξεκινώντας από τη ραχιαία επιφάνεια περνάμε τα δάχτυλα του πάνω χεριού ανάμεσα σ’ αυτά του κάτω.
Ø Κλείνοντας δείκτη και αντίχειρα, κάνουμε θηλίτσες που κρέμεται η μία από την άλλη, εναλλάξ.
Ø Δίνουμε βάρος στους καρπούς από τετραποειδή θέση(στα τέσσερα).
Ø Σηκώνουμε αντικείμενο με το κράτημα της τανάλιας με τον αντίχειρα και το δείκτη.
Ø Τραβάμε ένα χαρτί από τους κλειστούς δείκτη και αντίχειρα για 3’’ το κάθε χέρι.
Ø Τραβάμε μανταλάκια από μια μικρή ‘’απλώστρα’’, 1 κάθε φορά.
Ø Ξετυλίγουμε πακέτα.
Ø Πιάνουμε ένα ποτήρι νερό και προσπαθούμε να χύσουμε το περιεχόμενό του σε άλλο ποτήρι.
Ø Γυρνάμε τις σελίδες ενός βιβλίου ή ενός τετραδίου.
Ø Βάζουμε 3-5 κύβους μέσα σ’ ένα κουτί.
Ø Βάζουμε 5 χάντρες μεσαίου μεγέθους σε μπουκάλια(με κατάλληλο στόμιο).
Ø Βγάζουμε αντικείμενα (3-5) από ένα κουτί.
Ø Χτίζουμε ένα πύργο με 3-5 κύβους, προσέχοντας να μη πέσουν.
Ø Ξεβιδώνουμε το καπάκι από ένα δοχείο.
Ø Τραβάμε 3 μανταλάκια από την άκρη ενός χαρτοκιβωτίου 1 κάθε φορά και τα ξαναβάζουμε στη θέση τους.
Ø Χτίζουμε πύργο από 6-8 κύβους.
Ø Μαζεύουμε ένα χαρτί από το πάτωμα.
Ø Καρφώνουμε πινέζες σε φελιζόλ.
Ø Περνάμε 2 πλαστικούς συνδετήρες τον ένα μέσα στον άλλο.
Ø Περνάμε 2 πλαστικούς συνδετήρες τον ένα μέσα στον άλλο, φτιάχνοντας αλυσίδα.
Ø Μαζεύουμε διάφορα μικροαντικείμενα από το πάτωμα (π.χ ρύζι, φασόλια, συνδετήρες).
Ø Τυλίγουμε ένα φύλλο εφημερίδας σε μπαλάκι και το πετάμε μέχρι 1 μέτρο απόσταση.
Ø Τακτοποιούμε 3-5 μικροαντικείμενα βάζοντάς τα στη θέση τους.
Ø Κρεμάμε ρούχα, σε κρεμάστρα.
Ø Ζωγραφίζουμε μια συνεχή κάθετη γραμμή(επιτρέπεται μικρή απόκλιση).
Ø Ζωγραφίζουμε μια συνεχή οριζόντια γραμμή(επιτρέπεται μικρή απόκλιση).
Ø Ζωγραφίζουμε έναν κύκλο που τα άκρα του δε χρειάζεται να κλείσουν ή να συναντηθούν.
Ø Ζωγραφίζουμε ένα σταυρό.
Ø Ζωγραφίζουμε έναν κύκλο με τα άκρα να κλείνουν.
Ø Ζωγραφίζουμε ένα τετράγωνο.
Ø Ζωγραφίζουμε 1 τυχαίο τρίγωνο.
Ø Περνάμε 2 χάντρες σε κορδόνι σε 1 λεπτό.
Ø Περνάμε 4 χάντρες σε κορδόνι σε 1 λεπτό.
Ø Περνάμε 6 χάντρες σε κορδόνι σε 1 λεπτό.
Ø Σχίζουμε 2 χαρτιά κατά μήκος γραμμών που έχουμε ζωγραφίσει χρησιμοποιώντας τον δείκτη και τον αντίχειρα.
Ø Κόβουμε ένα χαρτί κατά μήκος γραμμής με ψαλίδι.
Ø Κόβουμε ένα χαρτί κατά μήκος κύκλου με ψαλίδι.
Ø Κόβουμε ένα απλό σχέδιο με ψαλίδι.
Ø Παίζουμε ένα παζλ από 4 μεγάλα κομμάτια.
Ø Παίζουμε ένα παζλ από 8 μεγάλα κομμάτια.
Ø Παίζουμε ένα παζλ από 12 μεγάλα κομμάτια.
Ø Παίζουμε πιγκ-πογκ .
Ø Φοράμε το πανωφόρι μας.
Ø Βγάζουμε το πανωφόρι μας.
Ø Πλένουμε το πρόσωπο και τα χέρια μας.
Ø Κουμπώνουμε ένα κουμπί.
Ø Κουμπώνουμε 2 ή περισσότερα κουμπιά.
Ø Κουμπώνουμε ένα φερμουάρ.
Ø Περνάμε 1 κορδόνι από μία τρύπα.
Ø Περνάμε 1 κορδόνι από 2 ή περισσότερες τρύπες.
Ø Διπλώνουμε ένα χαρτί στα δύο , όχι απαραίτητα στη μέση.
Ø Διπλώνουμε ένα χαρτί στα δύο, στη μέση.
Ø Τυλίγουμε 1 πακέτο.
Ø Ζωγραφίζουμε με δαχτυλομπογιές, ελεύθερο σχέδιο.
Ø Ζωγραφίζουμε με χοντρό πινέλο.
Ø Ζωγραφίζουμε με κηρομπογιά.
Ø Ζωγραφίζουμε με χοντρό μαρκαδόρο.
Ø Κολλάμε 2 χαρτιά μεταξύ τους.
Ø Κάνουμε χαρτοκολλητική βάσει κάποιου σχεδίου.
Ø Χαράσσουμε γραμμές στο έδαφος με μια βεργούλα γύρω από ένα στεφάνι.
Ø Χαράσσουμε γραμμές στο έδαφος γύρω από τις πατούσες μας.
Ø Χαράσσουμε το περίγραμμα του σώματος ενός παιδιού που βρίσκεται ξαπλωμένο στο έδαφος.
3. Ασκήσεις πλευρίωσης
Με τις ασκήσεις για την πλευρίωση θέλουμε να δείξουμε στο παιδί πώς να μεταχειρίζεται γενικά την αριστερή του πλευρά και τη δεξιά ταυτόχρονα , αλλά η μη επικρατέστερη πλευρά βοηθάει μόνο , την εργασία της επικρατέστερης πλευράς. Τονίζεται μόνο η μία πλευρά όχι όμως σε αντιπαράθεση με την άλλη. Αυτή η ανακάλυψη μπορεί να γίνεται με τις κινήσεις και τις χειρονομίες της καθημερινής ζωής όπως :
¨ Κόβουμε χαρτιά : το επικρατέστερο χέρι κρατάει το ψαλίδι , ενώ το άλλο κρατάει το χαρτί.
¨ Περνούμε χάντρες σε μια κλωστή
¨ Τοποθετούμε τα προσωπικά μας είδη μέσα στην τσάντα μας
¨ Γεμίζουμε ένα ποτήρι με νερό : το επικρατέστερο χέρι γυρίζει τη βρύση , ενώ το άλλο κρατάει το ποτήρι
¨ Αλείφουμε με κόλλα : το επικρατέστερο χέρι τεντώνει το χαρτί , για να μην το τσαλακώσουμε
¨ Χρησιμοποιούμε τα παιχνίδια ‘’Lego’’ ή άλλα παιχνίδια σχετικά με συνταίριασμα
¨ Κόβουμε πλαστελίνη
¨ Κουμπωνόμαστε και ξεκουμπωνόμαστε
¨ Βιδώνουμε και ξεβιδώνουμε καπάκια σε μπουκάλια ή βάζα
¨ Κάνουμε κουτσό
¨ Κλωτσάμε μια μπάλα
¨ Στεκόμαστε στο ένα πόδι , κρατώντας ισορροπία.
Γενικά η πλευρίωση εμπεδώνεται καλύτερα όταν το παιδί ‘’βιώσει’’ την επικρατέστερη πλευρά του μέσα από την κίνηση. Οι ασκήσεις μπορούν να συνδυάζονται με αθλητικές δραστηριότητες και να γίνονται αβίαστα , ευχάριστα με τη μορφή παιχνιδιού.
4. Βίωση των κατευθύνσεων
Στη γραφική κίνηση χρησιμοποιούνται τρεις κυρίως κατευθύνσεις που συνδυάζονται μεταξύ τους. Αυτές είναι :
¨ Η κίνηση από τα αριστερά προς τα δεξιά
¨ Η κίνηση από πάνω προς τα κάτω
¨ Η κίνηση από κάτω προς τα πάνω.
Μέσα από διάφορες διαδρομές το παιδί βιώνει αυτές τις κατευθύνσεις αρχικά με το ίδιο του το σώμα. Στη συνέχεια μπορεί να επαναλάβει την κίνησή του αφήνοντας ένα ίχνος στο πάτωμα με την κιμωλία. Κατόπιν την περιγράφει προφορικά και στο τέλος τη σημειώνει σε ένα μεγάλο χαρτί. Ο τελικός σκοπός είναι να τη μεταφέρει σε ένα μικρό χαρτί , αλλά αυτό πρέπει να γίνεται σταδιακά.
5. Ασκήσεις συντονισμού των κινήσεων
¨ Εκτελούμε διάφορα διπλώματα με χαρτί
¨ Πηδούμε με το σχοινί
¨ Κουμπώματα
¨ Περνούμε χάντρες σε κλωστή
¨ Κόβουμε χαρτιά και τα κολλούμε
¨ Παίζουμε με τη σβούρα
¨ Κυλούμε πάνω σε μια πλάκα : ένα κουμπί , ένα νόμισμα (κέρμα).
¨ Περνούμε τα κορδόνια ενός παπουτσιού
¨ Σπρώχνουμε με μικρά πηδήματα μια μπάλα
¨ Στριφογυρίζοντας μια κορδέλα : κάνουμε μ’ αυτή κύκλους , κυματισμούς.
¨ Τυλίγουμε και ξετυλίγουμε ένα σχοινί για χορό
¨ Ντύνουμε μια κούκλα
¨ Αναγυρίζουμε τα ρούχα μας , έπειτα , τα ξανακάνουμε όπως ήταν : τα μανίκια ενός σακακιού , μια ζακέτα , κάλτσες.
¨ Μπήγουμε πινέζες , αφισοκολλούμε
¨ Κάνουμε συσκευασίες
¨ Ξύνουμε ένα μολύβι
Συμπληρωματικές ασκήσεις σχετικές με τη Γραφή δίδονται στα κεφάλαια Πρώιμη παρέμβαση σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες 2 και 3 καθώς και στο κεφάλαιο Πρώιμη παρέμβαση σε παιδιά με ψυχοκινητικές διαταραχές.
Παραδείγματα
1) Όταν ένα παιδί δεν μπορεί να χειριστεί σωστά το μολύβι επειδή έχει μειωμένη την ικανότητα της λεπτής κινητικότητας το ασκούμε κάνοντας ασκήσεις λεπτής κινητικότητας.
2) Όταν ένα παιδί ταλαντεύεται και δεν μπορεί να επιλέξει με ποιο χέρι θα γράφει το βοηθάμε με ασκήσεις πλευρίωσης.
3) Όταν ένα παιδί έχει φτωχό οπτικοκινητικό συντονισμό το ασκούμε με ασκήσεις οπτικοκινητικού συντονισμού.
4) Όταν ένα παιδί μπερδεύει το πάνω-κάτω, αριστερά-δεξιά το βοηθάμε μέσα από τα προγράμματα βίωσης των κατευθύνσεων.
Ασκήσεις
1) Από ποιες βασικές αρχές διέπονται τα προγράμματα παρέμβασης σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες ;
2) Τι είδους ασκήσεων θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν τα προγράμματα παρέμβασης για την καλλιέργεια των δεξιοτήτων που σχετίζονται με την γραφή ;
3) Τι θέλουμε να δείξουμε στο παιδί με τις ασκήσεις πλευρίωσης ;
4) Ποια διαδικασία ακολουθούμε για την βίωση των κατευθύνσεων από το παιδί;
Γλωσσάριο
1. Χώρος: Ο χώρος είναι μια τρισδιάστατη οντότητα, μια απέραντη έκταση με υλικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά Σχετίζεται άμεσα με το σώμα μας και περιλαμβάνει διάφορα στοιχεία όπως :Την κατάληψη του χώρου, τον προσανατολισμό μέσα στο χώρο, τη γνώση των εννοιών που σχετίζονται με το χώρο, τη δόμηση και την οργάνωση του χώρου.
2. Χρόνος: Ο χρόνος μπορεί να οριστεί ως η συναίσθηση της χρονολογικής σειράς των γεγονότων που έχει ζήσει το άτομο. Πρόκειται για τη δυνατότητα του υποκειμένου να ξαναδώσει τη σειρά, τη διάταξη των γεγονότων που έχει ζήσει.
3. Ρυθμός: Ο ρυθμός περιλαμβάνει την έννοια της σειράς και της τάξης, της διαδοχής, της διάρκειας, της εναλλαγής. Έχω την έννοια του ρυθμού σημαίνει ότι αντιλαμβάνομαι μέσα στο χρόνο, την ταυτότητα και την κατανομή διαδοχικών φαινομένων, που τα στοιχεία τους διατηρούν ανάμεσά τους όμοιες σχέσεις.
4. Γραφή: Είναι η απεικόνιση της σκέψης μας με συμβατικά σημεία , η κωδικοποίηση του λόγου με γραφικά σύμβολα.
Βιβλιογραφία
BergeretL. (1988). Ψυχοκινητικά παιχνίδια για παιδιά από 2 – 6 ετών. Αθήνα: Δίπτυχο.
Rieu, C. , Frey – Kerouekan, M. (1986) . Από την κίνηση στη γραφή. (Μετ. Ηλιάσκου – Χαλικιά Ακριβή). Αθήνα:Καστούμη.
Curto, L., Morillo, M., Teixido, M. (1998). (επιμ. Βαρνάβα- Σκούρα Τζ.) Γραφή και Ανάγνωση. Τόμος 1, 2 και 3. ΥΠ.Ε.Π.Θ.- Α.Π.Θ.
Staes L , De Meur A. (1990). Ψυχοκινητική αγωγή και Επανεκπαίδευση.,( μετ. Γ. Βασδέκη ). Αθήνα: Δίπτυχο.
Ο.Ε.Δ.Β. (1993). Βιβλίο δραστηριοτήτων για το νηπιαγωγείο. Βιβλίο Νηπιαγωγού. Αθήνα.
Εφαρμοσμένη Παιδαγωγική. (1995). Πρόγραμμα εργασίας για τις πρακτικές ασκήσεις των φοιτητών. Θεσνίκη: Α.Π.Θ.
Ιορδανίδου Α. (1995). Ειδική Αγωγή της Κινητικότητας, Αθήνα.: Μ.Δ.Δ.Ε..
Κουράκης Ι. (1997). Ανίχνευση στον Κόσμο των Μαθησιακών Διαταραχώ. Αθήνα: Έλλην.
Κουτσουβάνου Ε. (1990). Μορφές & τρόποι εργασίας στο Νηπ/γείο. Αθήνα: Οδυσσέας.
Κουτσουβάνου, Ε. (2000). Πρώτη ανάγνωση και γραφή. Αθήνα :Οδυσσέας.
Μαρκοβίτης Μ. , Τζουριάδου Μ. (1991). Μαθησιακές Δυσκολίες. Θε/νίκη: Προμηθεύς.
Μάρκου Σ. (1994). Δυσλεξία. Αθήνα: . Ελληνικά Γράμματα.
Μιχελογιάννης Ι. , Τζενάκη Μ. (1998). Μαθησιακές δυσκολίες. Αθήνα: Γρηγόρης.
Μπάρδης Π. (1994). Οδηγός δραστηριοτήτων.Καρδίτσα.
Παπαβασιλείου Α. , Παπαναγιώτου Α.(1997). Μαθησιακά προβλήματα. Αθήνα: Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας.
Ροντάρι Τ. (1994). Γραμματική της φαντασίας.(μετ. Βερτσώνη – Κόκολη Μ. & Αγγουρίδου – Στριντζή Λ.). Αθήνα: Τεκμήριο.
Σταύρου Λ. (1985). Ψυχοπαιδαγωγική Αποκλινόντων. Αθήνα: Γρηγόρης.
Σταύρου, Λ. (1982). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του νηπίου και του παιδιού. Αθήνα : Άνθρωπος.
Τάφα, Ε. (2001). Ανάγνωση και γραφή στην προσχολική εκπαίδευση. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα.
Χρήσιμα site
1) Ελληνική επιστημονική εταιρία ειδικής αγωγής-προσέγγιση, Greek Scientific of Special education-Proseggisi : www.proseggisi.gr/news.php
2) E-guide E-guide : www.e-guide.gr/second_pages/0435
3) Παιδιατρική – Το παιδί με τη συγγενή βαρηκοΐα : www.iatronet.gr/HTMLpages/MainPages/YgiaNosoi/Pediatriki/asth__paidiatr__diagn__varik.html\
4) <Teach.gr> : The gate to knowledge . Πανελλήνιος επιστημονικός Σύλλογος Ειδικής Αγωγής και σύλλογος μετεκπαιδευομένων : www.teach.gr/show.ctm?page=hmerides/hm_09.htm
6) Staff_gr : www.eled.auth.gr/sped/staff___gr.htm
