Ζήλια! Το μικρό πράσινο τέρας

Μόλις το πρωτότοκό σας έμαθε τον ερχομό του δεύτερου μωρού και σας ζήτησε να το γυρίσετε πίσω! Αντιμετωπίστε τη ζήλια του και μάθετε να τη διαχειρίζεστε σωστά.

H Μαρία ήταν τεσσάρων χρόνων όταν γεννήθηκε το αδερφάκι της και από τότε έχει κλειστεί στον εαυτό της και παίζει μόνη με τις κούκλες της, ενώ μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν πολύ κοινωνική. Ο Μιχάλης, που είναι πέντε ετών, θέλει συνέχεια να πίνει νερό με το μπιμπερό, όπως κάνει και η μπέμπα, αν και είχε αρχίσει να χρησιμοποιεί το ποτήρι εδώ και τρία χρόνια. Ο Θανάσης, από ένα καλό και ήρεμο παιδί, μεταμορφώθηκε σ ένα γκρινιάρικο πλάσμα που συχνά τσακώνεται με τους συμμαθητές του και με μικρότερα παιδιά στο διάλειμμα. Παραδείγματα παιδιών που άλλαξαν εντελώς ξαφνικά συμπεριφορά από τη μια στιγμή στην άλλη και, μολονότι εκ πρώτης όψεως μοιάζουν εντελώς διαφορετικά, έχουν ένα κοινό στοιχείο: τον ερχομό ενός νεογέννητου στο σπίτι. Στην οικογένεια έχει προστεθεί ένα νέο μέλος, το οποίο ζητάει τη συνεχή φροντίδα των ενηλίκων. Η προσοχή των γονέων μοιράζεται αναγκαστικά ανάμεσα στα αδέρφια κι αυτό δημιουργεί στα παιδιά ποικίλες αντιδράσεις, οι οποίες είναι αρκετά συνηθισμένες και εξηγούνται από το συναίσθημα της ζήλιας που βιώνουν. Η ζήλια είναι το αρνητικό συναίσθημα που νιώθει ένα παιδί όταν επιθυμεί να έχει κάτι το οποίο έχει κάποιος άλλος. Αυτό το κάτι μπορεί να είναι είτε χειροπιαστό είτε απλώς η αγάπη και η προσοχή των μεγάλων. Εκείνο που θα πρέπει να γίνει σαφές είναι ότι η ζήλια είναι μια συνηθισμένη συμπεριφορά των παιδιών. Αν το παιδί ζηλεύει το αδερφάκι του, δεν σημαίνει ότι δεν το αγαπά. Η ζήλια και η αγάπη μπορεί να συγχέονται, όπως συμβαίνει και με τόσα άλλα πράγματα στην παιδική ηλικία. Ένα παιδί μπορεί να βιώνει αυτό το συναίσθημα τόσο στις πολυμελείς όσο και στις ολιγομελείς οικογένειες. Ακόμη κι ένα μοναχοπαίδι μπορεί να ζηλεύει. Αυτό που διαφέρει όμως κατά περίπτωση είναι ο βαθμός της ζήλιας, ο οποίος εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του παιδιού, αλλά και από τις σχέσεις που διέπουν τα μέλη της οικογένειάς του. Μπορούμε να ξεχωρίσουμε τη ζήλια εύκολα με τις διαφορετικές μορφές με τις οποίες εκδηλώνεται. Συνηθέστερες από αυτές είναι η επιθετικότητα, σωματική ή λεκτική, η παλινδρόμηση (όταν το παιδί μιμείται τις συμπεριφορές του μικρότερου παιδιού, προκειμένου να ξανακερδίσει την προσοχή και την αγάπη των γονιών του) και η παραίτηση (όταν το παιδί βιώνοντας συναισθήματα κατωτερότητας ή ενοχές παραιτείται από τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων του). Το πώς θα εξελιχθεί εξαρτάται κυρίως από τις αντιδράσεις των γονιών σε αυτές τις εκδηλώσεις. Π.χ., αν κάποιοι αντιδράσουν ακραία, τιμωρώντας το παιδί, αυτό μπορεί να κλειστεί στον εαυτό του και να κρύψει τα αρνητικά συναισθήματά του εξαιτίας του φόβου. Η απόκρυψη όμως των συναισθημάτων του δεν θα μειώσει τη ζήλια, αλλά θα την καταπιέσει προσωρινά επιδεινώνοντάς τη. Η μορφή και η πορεία της ζήλιας εξαρτάται και από τη σειρά γέννησης των παιδιών. Για παράδειγμα, αλλιώς θα αντιδράσει ένα πρωτότοκο παιδί που θα αναγκαστεί ξαφνικά να μοιραστεί την αγάπη των γονιών του και τα πράγματά του με το νεογέννητο αδερφάκι του, κι αλλιώς ένα δευτερότοκο που θα έρθει σε μια οικογένεια όπου ένα μεγαλύτερο παιδί έχει ήδη κερδίσει την αγάπη των γονιών και πρέπει κι αυτό με τη σειρά του να τη διεκδικήσει. Το σημαντικό όμως σε κάθε περίπτωση είναι να αντιληφθούμε ότι η γενεσιουργός αιτία της ζήλιας είναι η ανάγκη των παιδιών για την προσοχή των ενηλίκων.

Γιατί ζηλεύουν

Όπως είπαμε, ο κυριότερος λόγος που μπορεί να κάνει ένα παιδί να ζηλεύει είναι η ανάγκη για περισσότερη προσοχή από τους γονείς. Ως προς το βαθμό της ζήλιας, σημαντικό ρόλο παίζει η προσωπικότητα κάθε παιδιού, καθώς και το φύλο του, τουλάχιστον σε μερικές κοινωνίες. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα εμφανές στο πρωτότοκο, το οποίο με τη γέννηση του δεύτερου παύει πλέον να βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής των ενηλίκων και αισθάνεται να το έχουν παραμερίσει. Με τον ερχομό του μωρού πρέπει να μοιραστεί πράγματα και συναισθήματα τα οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν μόνο δικά του. Νιώθει επίσης ότι στερείται την αγάπη των γονιών του και ότι απειλείται η θέση που είχε μέσα στην οικογένεια. Βιώνει έντονη ανασφάλεια και σκέφτεται πως για ό,τι συμβαίνει φταίει το μωρό. Παρ’ όλα αυτά, σε πολλές οικογένειες δεν παρατηρείται το φαινόμενο της ζήλιας του πρωτότοκου, αλλά, αντίθετα, το φαινόμενο το δεύτερο παιδί να ζηλεύει το μεγαλύτερο. Σε αυτή την περίπτωση, η ζήλια είναι συνήθως εντονότερη· αυτό μπορεί να οφείλεται στην ύπαρξη και μόνο του πρώτου παιδιού σε συνδυασμό με τη δυνατότητά του να είναι πιο αυτόνομο λόγω ηλικίας, κι αυτό ενδέχεται να δημιουργήσει στο μικρότερο ένα αίσθημα κατωτερότητας. Επίσης, κάποιες φορές πολλοί γονείς, προσπαθώντας να αφιερώσουν τον ίδιο χρόνο και στα δύο παιδιά τους, δεν δίνουν στο δευτερότοκο όση φροντίδα απαιτεί η ηλικία του, για να μην αισθανθεί το μεγάλο παραμελημένο. Ακόμη και το ευρύτερο περιβάλλον ίσως δείχνει την προτίμησή του προς το πρωτότοκο, μιας και δεν τους κουράζει τόσο πολύ, αφού έχει λιγότερες ανάγκες από το νεογέννητο.

Τέλος, και στις πολύτεκνες οικογένειες, αλλά και σε εκείνες με δίδυμα παρατηρείται το ίδιο φαινόμενο. Για παράδειγμα, το υστερότοκο μπορεί να νιώθει παραμελημένο από τους γονείς και το ευρύτερο περιβάλλον, ίσως επειδή νιώθει ότι όλη η προσοχή είναι στραμμένη στα μεγαλύτερα παιδιά, ενώ το μεσαίο παιδί μπορεί να νιώθει ότι χάνει τα υλικά και συναισθηματικά προνόμια που είχε όταν ήταν αυτό το μικρότερο. Μεταξύ των διδύμων, επίσης, μπορεί να αναπτυχθεί ζήλια, κυρίως εξαιτίας των συγκρίσεων όσον αφορά την εμφάνιση και το χαρακτήρα τους.

Πώς εκδηλώνεται

Μπορούμε να αντιληφθούμε ότι ένα παιδί ζηλεύει από τις αντιδράσεις του. Ειδικότερα στην περίπτωση του πρωτότοκου, τέτοιες αντιδράσεις είναι η λεκτική ή η σωματική επιθετικότητα και κάποιες παλινδρομικές μορφές συμπεριφοράς, όπως η ενούρηση, το πιπίλισμα των δαχτύλων και η χρήση του μπιμπερό. Επίσης, ένα παιδί μπορεί να επιδεικνύει είτε υπερβολικό ενδιαφέρον είτε πλήρη αδιαφορία για το μικρότερο αδερφάκι του. Σε αυτές τις περιπτώσεις, όμως, είναι πολύ συνηθισμένο η ζήλια να εκδηλώνεται τελικά προς άλλα παιδιά συνομήλικα ή μικρότερά του. Μια άλλη αντίδραση είναι η σκόπιμη ανυπακοή προς τους γονείς του και προς άλλα άτομα του περιβάλλοντός του, καθώς και το να κάνει πράγματα που του έχουν απαγορευτεί σε στιγμές που η μητέρα ασχολείται με το μωρό, όπως, π.χ., την ώρα του θηλασμού. Τέλος, το παιδί μπορεί να παρουσιάσει συμπεριφορές που δεν τις είχε, όπως έντονα ξεσπάσματα οργής, επίμονο και αναίτιο κλάμα, κλείσιμο στον εαυτό του και άρνηση να πάει στο σχολείο. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις αδερφών, όπως του δευτερότοκου, των διδύμων ή του υστερότοκου, μπορεί να μην έχουμε παλινδρομικές μορφές συμπεριφοράς, όμως παρατηρείται και πάλι το φαινόμενο τα παιδιά είτε να κλείνονται στον εαυτό τους υποταγμένα είτε να εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά προς τα αδέρφια τους ή να προσπαθούν με κάθε τρόπο να προκαλέσουν την προσοχή των γονιών τους.

Τι μπορούμε να κάνουμε

Στην αντιμετώπιση της ζήλιας τον πρωταρχικό ρόλο παίζουν οι γονείς, ενώ πολύ σημαντική είναι η συμβολή των παιδαγωγών, όπως και του υπόλοιπου περιβάλλοντος που έχει συνεχή επαφή με το παιδί. Γενικότερα, οι γονείς θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί, έτσι ώστε τα παιδιά να μη νιώθουν παραμελημένα. Πολλές φορές, όταν ξαφνικά ένα παιδί γίνεται επιθετικό στο σπίτι, είναι εύκολο να υποπτευθούμε ότι ίσως ζηλεύει το αδερφάκι του. Ο γονιός όμως θα πρέπει να δώσει σημασία στο παιδί και όταν ακόμα αυτό φαινομενικά αδιαφορεί για τα αδέρφια του, γιατί αυτή η συμπεριφορά ίσως κρύβει ζήλια. Αυτή η ζήλια μπορεί να μη φανερώνεται στην οικογένεια, αλλά είναι πολύ πιθανό να βρίσκει διέξοδο σε άλλα παιδιά, όπως, π.χ., στους συμμαθητές του ή στους φίλους του, προς τους οποίους μπορεί να εκδηλώσει επιθετικότητα.

Ενας τρoπος για να περιοριστει η ζήλια στο πρωτότοκο παιδί είναι να το προετοιμάσετε ψυχολογικά για τον ερχομό του νεογέννητου και να φροντίσετε ώστε κάποιες αλλαγές που θα συμβούν στη ζωή του, όπως η αλλαγή δωματίου ή η φοίτηση στο νηπιαγωγείο, να μη συνδεθούν με το μωρό.

Μετά τη γέννηση, θα πρέπει να κρατάτε τις ισορροπίες ως προς την προσοχή που απολαμβάνουν τα παιδιά όχι μόνο από εσάς, αλλά από όλους όσοι αποτελούν τον κοινωνικό περίγυρό τους. Γι αυτό προτρέψτε και το συγγενικό σας περιβάλλον να κάνει το ίδιο. Τις ισορροπίες αυτές θα πρέπει να τις κρατάτε σε κάθε περίπτωση.

Αποφεύγετε να κανετε συγκρίσεις μεταξύ των παιδιών, αναδεικνύοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του καθενός και τονίζοντας ότι κάθε άτομο μπορεί να πετύχει σε διαφορετικούς τομείς.

Προτρεψτε το παιδι να εκφρασει ελευθερα τα συναισθηματα του, χωρίς να φοβάται ότι θα το τιμωρήσετε.

Προσανατολίστε το σε ασχολίες που θα το βοηθήσουν να κοινωνικοποιηθεί, όπως στον αθλητισμό, χωρίς να το υποχρεώνετε να έχει κοινούς φίλους με τα αδέρφια του.

Είναι γεγονός πως ό,τι κάνουμε για τα παιδιά κατά την παιδική τους ηλικία τα ακολουθεί σε όλη την υπόλοιπη ζωή τους. Αν λοιπόν οι άνθρωποι που τα περιβάλλουν τα γεμίσουν με αγάπη, ενδιαφέρον και κατανόηση για τις πράξεις αλλά και τα συναισθήματά τους, τότε, αφενός, οι ανεπιθύμητες συμπεριφορές εξαιτίας της ζήλιας θα εξαλειφθούν σταδιακά και, αφετέρου, τα παιδιά θα αναπτύξουν στο μέλλον πιο ισορροπημένη προσωπικότητα χωρίς την πιθανότητα να έχουν απωθημένα.

Πηγη