«Προσαρμογή» χαρακτηρίζεται η διαδικασία όπου κάποιος προσπαθεί να προσαρμόσει την συμπεριφορά του ώστε να αναπτύξει την καλύτερη δυνατή σχέση με το καινούργιο περιβάλλον, συνθήκες, ανθρώπους, κλπ. Πάντα η προσαρμογή είναι συνδεδεμένη με την «αλλαγή». Τα σημαντικότερα γεγονότα της ζωής του ανθρώπου έρχονται με αλλαγές. Η αλλαγή είναι συνυφασμένη με την ίδια την ζωή, είτε θετική είτε αρνητική, και είναι δεδομένη. Ιδιαίτερα τα παιδιά είναι αυτά που λόγο ηλικίας και θέσης θα βιώσουν τις περισσότερες αλλαγές. Άρα το καλύτερο μάθημα που πρέπει να τα διδάξουν οι γονείς τους από μικρή ηλικία, είναι η προσαρμογή στις αλλαγές, όπου θα είναι ένα μάθημα για όλη τους τη ζωή.
Όσο πιο νωρίς βοηθούν οι γονείς τα παιδιά τους να δεχτούν την αλλαγή τόσο πιο εύκολα μπορούν αυτά να προσαρμοσθούν στη καινούργια τους πραγματικότητα και να πάρουν μαθήματα ζωής. π.χ. η αρχή του σχολείου, η αλλαγή ενός σχολικού περιβάλλοντος, ο αποχωρισμός ενός φιλικού ή συγγενικού ατόμου, η αλλαγή σπιτιού, ο χωρισμός των γονιών, ο θάνατος στην οικογένεια, οι αλλαγές συνθηκών ζωής είναι μερικές σημαντικές αλλαγές τις οποίες πρέπει να μάθει και να προσαρμοσθεί το παιδί.Οι περισσότεροι άνθρωποι και ιδιαίτερα τα παιδιά έχουν την τάση να αντιδρούν με ανασφάλεια, αβεβαιότητα, άγχος και αγωνία στις αλλαγές. Γιατί από τη φύση τους νιώθουν ασφάλεια και σταθερότητα στη ρουτίνα, στο «σταθερό». Πρέπει να δεχθούν όμως ότι η αλλαγή είναι το μόνο αναπόφευκτο στη ζωή. Άρα όσο νωρίτερα και καλύτερα διδάξουν οι γονείς στα παιδιά τους την έννοια της αλλαγής, τόσο καλύτερα αυτά θα προσαρμοσθούν στις καινούργιες συνθήκες. Οι γονείς πρέπει να θυμούνται ότι όσο πιο νωρίς διδάξουν στα παιδιά τους την έννοια της αλλαγής σαν φυσιολογικό κομμάτι της ζωής, βοηθούν τα παιδιά τους να:
• Να κτίσουν δυνατότερη προσωπική και διαπροσωπική ταυτότητα
• Να αναπτύξουν εσωτερική δύναμη και ωριμότητα
• Να καλλιεργήσουν αυτοέλεγχο και αυτοπεποίθηση
• Να υιοθετήσουν την έννοια της αυτοπειθαρχίας και της ανεξαρτησίας
Με αυτό τον τρόπο αναπτύσσουν την συναισθηματική νοημοσύνη και γίνονται πιο ώριμα άτομα.
Οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν ότι τα παιδιά είναι «καθρέπτες» τους, αναπαράγουν αυτό που βλέπουν από τους γονείς τους.
Οι γονείς πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι κάθε παιδί αντιδρά στην αλλαγή με διαφορετικό τρόπο ανάλογα: με την ηλικία, την εξελικτική τους φάση, το ταπεραμέντο και την προσωπικότητα του, καθώς και τις συνθήκες προσωπικής ζωής (συνθήκες που βιώνει η οικογένεια) τις συνθήκες κοινωνικής ζωής (συνθήκες που βιώνει η χώρα).
Οι γονείς πρέπει να τιμήσουν και να σεβασθούν τη μοναδικότητα και ιδιαιτερότητα κάθε παιδιού. Για μερικά παιδιά η προσαρμογή μπορεί να έρθει πιο εύκολα και ομαλά, ενώ για άλλα να είναι πιο δύσκολο και να απαιτηθεί μεγαλύτερη προσπάθεια. Γενικά στην περίοδο των μεγάλων αλλαγών, όπως στην αλλαγή ή την αρχή του σχολείου, αυτές μπορεί να είναι συνυφασμένες με αισθήματα άγχους, αγωνίας, θυμού, εξελικτικά και ψυχολογικά πισωγυρίσματα (psychological regression), απογοήτευση κτλ. Οι γονείς πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να αποδεχθούν, ανάλογα με το ταπεραμέντο κάθε παιδιού και τις συνθήκες που βιώνει ακόμα και δύσκολα συναισθήματα όπως: λύπη, αντικοινωνική συμπεριφορά, υπερκινητικότητα, κρίσεις πανικού, ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως εμετό, πονοκέφαλο, αϋπνίες, νευρικότητα, καθώς και μερικές ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, υπερβολικές φοβίες, ξαφνικές αλλαγές κεφιού, έντονη νευρικότητα, αρνητικότητα, ακόμα και έντονη λύπη.
Συνήθως αυτές οι συμπεριφορές αρχίζουν και μειώνονται σταδιακά καθώς το παιδί κατορθώνει να προσαρμοσθεί στις καινούργιες συνθήκες. Ο βαθμός και ο ρυθμός προσαρμοστικότητας βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη διάθεση ικανότητα γονιών να βοηθήσουν τα παιδιά τους πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την αλλαγή που συντελείται.
Οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν ότι τα παιδιά είναι «καθρέπτες» τους, αναπαράγουν αυτό που βλέπουν από τους γονείς τους. Άρα η συμπεριφορά των γονέων και όχι μόνο τα λόγια τους, αλλά ιδιαίτερα οι πράξεις τους παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαδικασία προσαρμογής των παιδιών τους.
Για αυτό θα αναφέρουμε μερικά κλειδιά προσαρμοστικότητας των παιδιών στην αλλαγή:
• Ψυχολογική προετοιμασία του παιδιού
• Με συζήτηση και επεξήγηση για το τι θα συναντήσει
• Με επιβεβαίωση ότι ο γονιός θα είναι πάντα δίπλα του και ότι η αλλαγή είναι κάτι φυσιολογικό
• Με επιβράβευση ότι κάθε συμπεριφορά του παιδιού ως προς την αλλαγή, όσο και αυτονόητη και μικρή να είναι, είναι σημαντική και θεμιτή, π.χ. θετική επιβράβευση ακόμα και αν ετοιμάσει την σχολική του τσάντα ή τακτοποιήσει τα βιβλία του.
Πρέπει να κατανοήσουμε ότι σε κάθε ηλικία κάθε πράξη όσο μικρή και αν είναι, είναι αξιόλογη. Για ένα πρωτάκι το να φτιάξει την τσάντα ή να επιλέξει τα ρούχα που θα φορέσει είναι ένα σημαντικό βήμα. Όσο κουρασμένοι και αγχωμένοι να είναι οι γονείς πρέπει να προσπαθήσουν να μπουν στη θέση του παιδιού τους και να βρουν χρόνο και διάθεση να το ενθαρρύνουν. Αυτή η πράξη βοηθά την εξέλιξη του. Τα θετικά λόγια ενθάρρυνσης εμπνέουν τα παιδιά να δούνε θετικά το σχολείο, την καινούργια εμπειρία και να πιστέψουνε στον εαυτό τους.
• Με έμπνευση ότι κάθε αλλαγή μπορεί να φέρει στη ζωή θετικές εμπειρίες και θετικά μαθήματα, όπως π.χ., ο γονιός μπορεί να εμπνεύσει στο παιδί ότι η αρχή τους σχολείου θα του φέρει καινούργιες γνώσεις, εμπειρίες, φιλίες. Άρα το σχολείο να συνδεθεί με κάτι ευχάριστο και θετικό.
• Πρακτική Προετοιμασία του παιδιού για τις καινούργιες συνθήκες ακόμα και πριν συμβεί η αλλαγή. Αυτό περιλαμβάνει επίσκεψη του καινούργιου χώρου τους σχολείου, γνωριμία με τη δασκάλα, λύσιμο αποριών, συζήτηση με τη σχολική ψυχολόγο, διάβασμα υποστηρικτικών βιβλίων, επίσκεψη του website του σχολείου κλπ. Όλες αυτές οι πρακτικές λεπτομέρειες μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να είναι καλύτερα προετοιμασμένο να αντιμετωπίσει την αλλαγή.
• Διαβεβαίωση του παιδιού από τους γονείς ότι πάντα θα είναι συναισθηματικά παρόντες και διαθέσιμοι, με ανοιχτά αυτιά, καρδιά για ακούσει πρώτα τις αγωνίες του και να μοιρασθεί μαζί του τις εμπειρίες του, να λύσει τις απορίες του και να επιβεβαιώσει ότι «όλα» θα πάνε «καλά».
• Δουλειά αυτογνωσίας του γονιού με τον εαυτό του ακόμα πριν αντιμετωπίσει το παιδί. Για να κατορθώσει ο γονιός να είναι αποτελεσματικός με το παιδί του πρέπει να έχει «δουλέψει» πρώτα τον εαυτό του, είτε μόνος του, είτε με τη βοήθεια ενός συμβούλου ψυχολόγου υποστηρικτή, ώστε να ηρεμήσει τις αγωνίες, να λύσει τις απορίες του, να ταξινομήσει τις σκέψεις του και αγωνίες του, για να «αντιμετωπίσει» με επιτυχία το παιδί του. Η προετοιμασία του γονιού είναι απαραίτητη γιατί τα παιδιά έχουν «ανεπτυγμένες κεραίες» και αντιλαμβάνονται τα πάντα, ακόμα και όσα δεν λένε. Όπως είπαμε τα παιδιά είναι «καθρέπτες», κάνουν αυτά που κάνουμε και όχι μόνο αυτά που λέμε μόνο ! Π.χ., εάν ο γονιός έχει μεγάλη αγωνία και άγχος για το παιδί του θα του το μεταφέρει ακόμα και εάν δεν του το πει λεκτικά. Τα παιδιά διαισθάνονται τα πάντα. Άρα όσο ο γονιός είναι καλύτερα προετοιμασμένος τόσο δεν θα μεταφέρει στο παιδί του τη δική του αγωνία.
• Διαρκής παρατήρηση του παιδιού (become & stay an observer) στη διάρκεια της προσαρμογής στο καινούργιο, ώστε να είναι έτοιμος να επέμβει σε οποιαδήποτε δυσκολία του παιδιού.
• Συνεχής διαθεσιμότητα και διαβεβαίωση του γονιού στο παιδί με λόγια και πράξεις και παραδείγματα ζωής, ότι η αλλαγή αν και κάτι καινούργιο είναι κάτι συναρπαστικό που μπορεί να επιφέρει θετικές εμπειρίες, φιλίες & γνώσεις.
• Ειλικρίνεια του γονέα ως προς τις αληθινές συνθήκες που θα αντιμετωπίσει το παιδί. Ο γονιός πρέπει να παρουσιάζει τα πράγματα όχι ωραιοποιημένα και ψεύτικα, ώστε να μην απογοητευτεί το παιδί όταν αντιμετωπίσει τη πραγματικότητα.
• Αναγνώριση της αγωνίας που βιώνει το παιδί, ιδιαίτερα χωρίς κριτική. Ο γονιός πρέπει να επιτρέπει στο παιδί να έχει τις δικές του σκέψεις, φοβίες, στεναχώριες, χωρίς να βιάζεται να το κριτικάρει. Ο φόβος, ο θυμός, η αγωνία είναι φυσιολογικά συναισθήματα που συνδέονται με την αλλαγή. Ο γονιός πρέπει να περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι είναι ΟΚ να βιώνει αυτά τα συναισθήματα, και όχι να του λέει αμέσως μην κλαις, μη φοβάσαι είσαι μεγάλος πια ! Πρέπει να του επιτρέπει να βιώνει το δικό του ρυθμό προσαρμογής στην αλλαγή.
• Διατήρηση των ορίων, κανόνων και ρουτίνας της οικογένειας στη περίοδο της αλλαγής, ώστε το παιδί να συνεχίζει να αισθάνεται ασφάλεια και σταθερότητα στη περίοδο της αλλαγής. Η οικογενειακή ρουτίνα θα γίνει σημείο αναφοράς και ασφάλειας για το παιδί.
• Έμπνευση του γονιού στο παιδί ότι είναι κοινωνός στη διαδικασία της αλλαγής που βιώνει. Από νωρίς ο γονιός πρέπει να κάνει το παιδί συμμέτοχο στη διαδικασία της αλλαγής. Πχ αν σκέφτεται να του αλλάξει σχολείο μετά από κάποια ηλικία να το βοηθήσει να επιλέξει, ή και να τον/την ρωτήσει. Έτσι δίνει στο παιδί το συναίσθημα ότι είναι υπεύθυνο και ότι μπορεί να είναι in control σε θέματα που αφορούν τη ζωή του.
• Προσπάθεια του γονιού να ιεραρχήσει τις αλλαγές που θα βιώσει το παιδί. Όταν ένα παιδί βιώνει μία σημαντική αλλαγή όπως αλλαγή σχολείου δεν μπορεί να διαχειρισθεί ταυτόχρονα πολλές σημαντικές αλλαγές. Ο γονιός πρέπει να μάθει ο ίδιος να διαχειρισθεί τις αλλαγές, πχ να μην επιβαρύνει το παιδί με ταυτόχρονες πολλές αλλαγές. Πχ η ταυτόχρονη αλλαγή σχολείου και σπιτιού, ή ο ερχομός καινούργιου αδερφού, ή ο χωρισμό γονέων κλπ. μπορεί να είναι αιτίες έντονης συγχύσεως, άγχους ακόμα και πανικού του παιδιού.
• Επικοινωνία του γονιού με το προσωπικό του σχολείου για το παιδί. Επίσκεψη στο σχολείο και γνωστοποίηση της προσωπικότητας και ιδιαιτεροτήτων του παιδιού, ιδιαίτερα αν βιώνει κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα πχ κάποιο διαζύγιο, θάνατο κτλ, ώστε ο δάσκαλος και ο σχολικός ψυχολόγος να είναι κοινωνοί των συνθηκών ζωής του παιδιού.
Επίσης στη διάρκεια της σχολικής ζωής ο γονιός θα πρέπει να κρατήσει μια ουδέτερη στάση και να αποτρέψει τη δημιουργία «μετώπων». Η σχέση που θα δημιουργήσει το παιδί με τη δασκάλα/δάσκαλο είναι πρωταρχικής σημασίας για την καλή προσαρμογή. Ο γονιός πρέπει να τηρήσει ουδέτερη στάση στην αρχή. Εάν έχει αντιρρήσεις με τις τακτικές της δασκάλας είναι προτιμότερο να συγκρατηθεί και να αποκτήσει μια σφαιρική άποψη του τι συμβαίνει πριν αρχίσει την κριτική της δασκάλας στο παιδί.
Επίσης εάν το παιδί κάνει παράπονα για τη δασκάλα πρέπει ο γονιός να ακούσει χωρίς να παίρνει θέση και αργότερα αφού ακούσει όλα τα δεδομένα και μιλήσει και με τη δασκάλα και τότε να λάβει θέση. Ο γονιός πρέπει να καταλάβει ότι για να πετύχει η προσαρμογή στο σχολείο πρέπει να υιοθετήσει ένα ρόλο συνεργασίας και όχι ανούσιας κριτικής με τη δασκάλα. Βέβαια μόνο εάν κάτι πολύ ανησυχητικό προκύψει πρέπει να λάβει άμεσα θέση για να προλάβει κάτι τραυματικό στη ζωή του παιδιού.
• Διαρκής ενημέρωση και εκπαίδευση του γονιού σε θέματα ψυχολογικής εξέλιξης και επικοινωνίας με το παιδί. Πχ ο γονιός πρέπει να συμμετέχει σε ομάδες γονέωνατομική συμβουλευτική, σεμινάρια αποτελεσματικού γονέα, ώστε να μάθει τρόπους επικοινωνίας και διαχείρισης του παιδιού.
Να μάθει να επικοινωνεί με το παιδί του με:
(α) «Ενεργητική Ακρόαση» ( Αctive Listening), δηλαδή να ακούει το παιδί του αρχικά χωρίς να μιλά και να επικοινωνεί μετά και με
(β) «Εγώ Μήνυμα» (I message), δηλαδή όταν θέλει να περάσει μια κριτική στο παιδί να μην λέει αυτόματα «Εσύ κάνεις ….κλπ» αλλά να του μεταφέρει τα δικά του συναισθήματα που του προκαλεί η συμπεριφορά του παιδιού πχ «εγώ αισθάνομαι, λύπη, ανασφάλεια, απογοήτευση όταν κάνεις αυτό …..κλπ» (Θεωρία Αποτελεσματικού Γονέα – «Theory of Effective Parent Training», DR. Thomas Gordon).
• Χρόνος στη προσαρμογή. Να δώσει χρόνο στο παιδί να προσαρμοσθεί στην αλλαγή. Να μην απαιτεί το παιδί εδώ και τώρα να προσαρμοσθεί άμεσα αλλά να του δώσει την ευκαιρία, ανάλογα με το ταμπεραμέντο, το χαρακτήρα και ηλικία του να προσαρμοσθεί όπως έχει αυτό ανάγκη. Κάθε παιδί έχει το δικό του ρυθμό στην προσαρμογή και στην αλλαγή. Πρέπει ο γονιός να σεβαστεί αυτό το ρυθμό.
• Διατήρηση της σπουδαιότητας του παιχνιδιού. Πρέπει ο γονιός για να βοηθήσει την προσαρμογή να μην ξεχνά την σπουδαιότητα του παιχνιδιού. Το παιδί πηγαίνοντας στο σχολείο, δεν πρέπει να σταματήσει να παίζει γιατί το παιχνίδι είναι σημαντικό γενικότερα για την ψυχολογική, κινητική και συναισθηματική του ανάπτυξη και εξέλιξη του. Πρέπει οι γονείς σαν υποστηρικτές και καθοδηγητές των παιδιών τους να κρατούν στο μυαλό τους ότι όσο σημαντικό είναι το σχολείο, άλλο τόσο σημαντικό είναι και το παιχνίδι για την εξέλιξη, κοινωνικοποίηση και ωρίμανση του παιδιού.
• Ανάπτυξη αυτονομίας. Πρέπει ο γονιός να συνειδητοποιήσει ότι το σχολείο πέρα από μια κοινωνική και διδακτική εμπειρία δίνει και μια μοναδική ευκαιρία καλλιέργειας της αυτονομίας και της αυτοπεποίθησης του παιδιού. Πηγαίνοντας στο σχολείο πρέπει να του δώσει ο γονιός την ευκαιρία να αναπτύξει την ικανότητα του να παίρνει αποφάσεις, να είναι υπεύθυνος για τα πράγματα του και υποχρεώσεις του και να του υπενθυμίζει ότι δεν χρειάζεται να κάνει όλα τα πράγματα τέλεια, αλλά αρκετά καλά και να τολμάει να μάθει και καινούργια.
Πηγη
