Η μετάβαση του παιδιού από το σπίτι στο νηπιαγωγείο
«Μαμά δεν θέλω να πάω σχολείο. Με πονάει η κοιλιά μου.»
«Περνάμε τόσο όμορφα μανούλα μαζί, η δασκάλα θα με μαλώνει»
«Τα παιδιά είναι κακά, θα μου παίρνουν τα παιχνίδια»
«Θέλω να βλέπω το πρωί τις αγαπημένες μου ταινίες στην τηλεόραση»
Αλήθεια πόσο γνώριμες σας φαίνονται αυτές οι φράσεις ή πόσο εσείς ανησυχείτε που το παιδί σας θα βρεθεί για πρώτη φορά χωρίς την παρουσία σας σε ένα περιβάλλον διαφορετικό από το οικογενειακό;
Η αρχή της κοινωνικοποίησης
Ήδη από τον 7ο μήνα της ζωής του το παιδί αναπτύσσει έναν ισχυρό συναισθηματικό δεσμό με την μητέρα του (προσκόλληση προς το μητρικό πρόσωπο). Αποτέλεσμα αυτής της προσκόλλησης είναι ότι το παιδί νιώθει το λεγόμενο άγχος του αποχωρισμού, φοβάται δηλαδή και ανησυχεί μήπως η μητέρα του το εγκαταλείψει και φύγει και μήπως αποχωριστεί το περιβάλλον του σπιτιού μόνιμα κι όχι προσωρινά. Στα περισσότερα παιδιά αντιδράσεις έντονης προσκόλλησης υπάρχουν μέχρι το τέλος του 3ου έτους. Ενώ από την ηλικία αυτή και πέρα οι αντιδράσεις φθίνουν χωρίς όμως να εξαλείφονται και γι'
αυτό ως ένα βαθμό τις θεωρούμε και φυσιολογικές κατά την μετάβαση του παιδιού από το σπίτι στο νηπιαγωγείο. Τα παιδιά στην ηλικία των 4 – 5 χρονών για πρώτη φορά – τα περισσότερα – απομακρύνονται από το σπίτι και κάνουν τα πρώτα δειλά τους βήματα στην ευρύτερη κοινωνία. Ξεκινούν τις συναισθηματικές επενδύσεις σε δεσμούς με πρόσωπα έξω από την οικογένειά τους. Η οικογενειακή ανατροφή συνεχίζεται αλλά μπαίνει σε δεύτερη μοίρα καθώς κυρίαρχο ρόλο πια παίζει η γενικότερη κοινωνικοποίηση του παιδιού.
Τρεις κοινωνίες με τους δικούς τους κανόνες κάνουν την εμφάνισή τους στα έκπληκτα μάτια του μικρού παιδιού:
- Η κοινωνία του νηπιαγωγείου
- Η κοινωνία των συνομηλίκων του
- Η κοινωνία της ευρύτερης κοινότητας
Καθεμία από αυτές τις κοινωνίες απαιτεί από το παιδί διαφορετικό ύφος συμπεριφοράς αλλά ταυτόχρονα του προσφέρουν και τη δυνατότητα δημιουργίας εξω-οικογενειακών σχέσεων. Κατά τον Piaget εκπαιδεύω κάποιον σημαίνει ότι τον προσαρμόζω στον κόσμο που τον περιβάλλει.
Ποια είναι η σημασία της εισόδου στο νηπιαγωγείο για το παιδί;
Φανταστείτε «τα τραύματα» που βιώνει ένα παιδί όπου από την ελευθερία δράσης του σπιτιού περνάει σε ένα περιβάλλον με τακτοποιημένα καρεκλάκια και τραπεζάκια όπου δεν του επιτρέπουν να φάει όποτε θέλει, όπου πρέπει να συμμαζεύει τα παιχνίδια με τα οποία παίζει, όπου πρέπει να μοιράζεται τα παιχνίδια με άλλα παιδιά και όπου πρέπει να περιμένει τη σειρά του για να παίξει στην αγαπημένη του γωνιά. Στην ουσία αυτά που βιώνει στο νηπιαγωγείο δεν έχουν καμία σχέση με την έως τώρα καθημερινότητά του. Υπερβάλλοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι το νηπιαγωγείο αποτελεί μια «βίαιη εμπειρία» για το παιδί. Με δεδομένο ότι η πρώτη αυτή απομάκρυνσή του από την οικογένεια συνεπάγεται αποχωρισμούς – από την μητέρα, πιθανώς από κάποιο μικρότερο αδελφάκι που παραμένει σπίτι, και γενικότερα από το γνώριμο περιβάλλον του- είναι αναμενόμενο να κλαίει να μην θέλει να πάει στο νηπιαγωγείο να ανακαλύπτει τρόπους για να παραμείνει στο οικείο του περιβάλλον και να συμπεριφέρεται «διαφορετικά» όταν βρίσκεται στο ξένο περιβάλλον. Αν κοντά σε όλα τα άλλα το παιδί τυχαίνει να βιώνει και τον ερχομό ενός νέου μέλους στην οικογένεια τότε μπορεί να αισθανθεί και «παρείσακτο». Είναι πολύ πιθανό να σκεφτεί: «Ήρθε το καινούριο αδελφάκι και εμένα δεν με θέλουν πια γι αυτό και με στέλνουν στο σχολείο». Έχετε ποτέ αναρωτηθεί τι σημαίνει για το παιδί πηγαίνω στο νηπιαγωγείο; Σημαίνει ότι μπαίνω σε μια περίπλοκη ζωή. Συναντώ καθημερινά έναν παιδαγωγό, συνομήλικα παιδιά που φωνάζουν γύρω μου, ακολουθώ κανόνες, προγράμματα, πρέπει να μάθω να ελέγχω την συμπεριφορά μου και τέλος αρχίζω να συγκρίνω τον εαυτό μου με άλλα παιδιά (αυτοβαθμολογούμαι).
Τι σημαίνει η είσοδος στο νηπιαγωγείο για την οικογένεια;
Η οικογένεια είναι ένα σύστημα που αποτελείται από γονείς και παιδιά με πολλαπλές αλληλεπιδράσεις. Το κάθε μέλος της οικογένειας ακολουθεί την προσωπική του γραμμική πορεία εξέλιξης η οποία όμως επηρεάζεται από τις επιδράσεις που δέχεται από κάθε άλλο μέλος και όλα μαζί από το σύνολο των επιδράσεων. Σε γενικές γραμμές οι γονείς των νηπίων βρίσκονται στην ηλικία των 30 – 40 και τα κύρια ενδιαφέροντα τους είναι η καριέρα και η οικογενειακή τους ζωή.
Προετοιμασία του παιδιού για την είσοδο στο νηπιαγωγείο.
Η ζωή του μικρού παιδιού υπόκειται σε μια επιταγή να βρίσκεται εκεί που δεν έχει ξαναβρεθεί να κάνει αυτά που δεν έχει ξανακάνει και το σημαντικότερο να είναι κάτι που δεν ήταν ποτέ ως τώρα. Από την πρώτη κιόλας μέρα που μπαίνει στο νηπιαγωγείο καλείται να αντιμετωπίσει ένα εβδομαδιαίο πρόγραμμα που είναι κάτι απαιτητικό γι αυτό. Μπαίνει σε ένα δωμάτιο που υπάρχει ένας παιδαγωγός ο οποίος έχει να ασχοληθεί με 15 – 20 παιδιά και όχι μόνο με αυτό. Υπάρχουν χρονοδιαγράμματα, κανόνες, απαγορεύσεις και όρια για την συμπεριφορά του.
Να θυμάστε: Ο τρόπος που μπαίνει το παιδί στο σχολείο, είναι αυτός που έμαθε στην οικογένειά του.
Όσο καλύτερα είναι προετοιμασμένο τόσο λιγότερες δυσκολίες θα αντιμετωπίσει.
Πώς όμως οι γονείς έχουν προετοιμάσει το παιδί τους για τις απαιτήσεις και τους κανόνες που διέπουν το νηπιαγωγείο;
Συνήθως οι γονείς διευκολύνουν υπερβολικά τα παιδιά τους στις επιδόσεις τους. Τα παιδιά από την μεριά τους επιθυμούν να διατηρήσουν το καθεστώς αυτό και να μην χάσουν τα προνόμια που τους έχουν χαριστεί απλόχερα. Όταν ένα «χαϊδεμένο» παιδί μπει στο νηπιαγωγείο και διαπιστώσει πως εκεί δεν το προσέχουν ιδιαίτερα φυσικά δεν θα νιώσει καλά. Ωστόσο δεν θα παραιτηθεί και από την προσπάθεια να το προσέξουν. Πώς; Με το να γίνει το επίκεντρο της προσοχής. Αυτό μπορεί να γίνει με δύο τρόπους:
- Ή θα επιβληθεί στον εαυτό του και θα γίνει ιδιαίτερα φρόνιμο συγκεντρώνοντας έτσι τα κολακευτικά σχόλια των άλλων και την προσοχή τους αποκαθιστώντας με αυτό τον τρόπο την προηγούμενη ευχάριστη κατάσταση που βίωναν και μέσα την οικογένεια
- Ή το παιδί θα γίνει τεμπέλικο και άτακτο, θα συμπεριφέρεται με πείσμα και με ξεσπάσματα θυμού και δακρύων έτσι ώστε να συγκεντρώσει την προσοχή των άλλων και να τους κάνει να ασχολούνται μαζί του.
Εννοείται πως τα παιδιά που προτιμούν το δεύτερο τρόπο θα προτιμούν να είναι στο σπίτι και θα σκέφτονται μέσα τους: «κοντά στην μαμά ήταν καλύτερα». Άρα αν το παιδί προετοιμαστεί κατάλληλα από το οικογενειακό του περιβάλλον για την είσοδό του στο νηπιαγωγείο η προσαρμογή θα είναι εύκολη ενώ στην αντίθετη περίπτωση το παιδί θα αντιμετωπίσει προβλήματα στην κοινωνικοποίησή του και πολύ πιθανόν και κάποια διαταραχή (σχολική φοβία, διαταραχές συμπεριφοράς κλπ) η οποία σε πολλές περιπτώσεις παρακωλύει και την εξέλιξη του στον γνωστικό τομέα.
Πώς μπορούμε να διευκολύνουμε την προσαρμογή του παιδιού;
- Παρουσιάστε μια ωραία και αληθινή εικόνα. Το νηπιαγωγείο είναι όντως ένας υπέροχος χώρος για το παιδί όπου θα βρει νέους φίλους και θα μπορεί να παίζει αλλά αναπόφευκτα θα αντιμετωπίσει και δυσάρεστες καταστάσεις όπως κάποιο παιδί που θα του χαλάσει τον πύργο του, τη δασκάλα που θα του επιβάλλει τις συνέπειες μιας ανάρμοστης συμπεριφοράς κ.ά. γι αυτό δώστε του μια όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστική εικόνα έτσι ώστε να μην πέσει από τα σύννεφα την πρώτη μέρα το παιδί αλλά και εσείς να μην φανείτε αναξιόπιστοι στα μάτια του.
- Τα ρούχα που φορά το παιδί στο νηπιαγωγείο είναι για να λερώνονται γι αυτό και θα πρέπει να είναι ρούχα καθημερινά και άνετα για να μπορεί να πηγαίνει στην τουαλέτα μόνο του.
- Μάθετε στο παιδί να αυτοεξυπηρετείται στην τουαλέτα πολύ πριν ξεκινήσει η φοίτησή του στο νηπιαγωγείο.
Το φαγητό να είναι απλό και ευκολοφάγωτο. Καλό είναι να αποφεύγονται οι ακατάλληλες τροφές όπως σοκολάτες κρουασάν πατατάκια κλπ για να εξιλεωθείτε από τις ενοχές σας.
- Ξεκινήστε έγκαιρα την προετοιμασία. Μιλήστε στο παιδί καιρό πριν για το νηπιαγωγείο επισκεφθείτε το, περάστε απέξω και προετοιμάστε την ιδέα στο μυαλό του. Φροντίστε να εξοικειωθεί με τον σχολικό εξοπλισμό και μάθετε στο παιδί να
ανοίγει και να κλείνει το κουτάκι για το κολατσιό. Μια καλή ιδέα είναι παίζετε το παιχνίδι του σχολείου στο σπίτι.
- Πολλές φορές είναι πιο δύσκολο για έναν γονιό να μην δακρύσει όταν αποχαιρετά το παιδί του στην πόρτα του νηπιαγωγείου παρά το ίδιο αλλά δεν ξέρετε πόσο σημαντικό είναι να κρατήσετε την ψυχραιμία σας. Αφού το παιδί μπει στο χώρο του νηπιαγωγείου πείτε «Γεια», φιλήστε το, πείτε: «Θα έρθω να σε πάρω τάδε ώρα» και φύγετε χωρίς να
κοιτάξετε πίσω.
- Μην υποκύψετε σε μια ακόμα αγκαλιά. Ακόμα κι αν το παιδί σας έκλαιγε γοερά πριν από λίγο το πιο πιθανό είναι να σταμάτησε αμέσως μόλις φύγατε από την αίθουσα κι αυτό που θα κάνετε με την επιστροφή σας θα είναι ένας ακόμα γύρος από αγωνία και στρες αφού το αναγκάζετε να προσαρμοστεί στην απουσία σας για δεύτερη φορά μέσα σε λίγη ώρα. Αν παρόλα αυτά ανησυχείτε για το αν σταμάτησε να κλαίει το παιδί σας περιμένετε λίγη ώρα και τηλεφωνήστε στο νηπιαγωγείο για να σας πουν πώς τα πάει. Είναι λογικό να πιστεύετε ότι κανείς άλλος εκτός από σας δεν μπορεί να φροντίσει το παιδί σας όμως το εκπαιδευτικό προσωπικό των νηπιαγωγείων είναι
εκπαιδευμένο για να κάνει αυτή τη δουλειά και τις περισσότερες φορές έχει μεγάλη εμπειρία. Δείχνοντας εμπιστοσύνη στις παιδαγωγούς δίνετε το καλό παράδειγμα και
στο παιδί. Είναι σημαντικό να σας δει το παιδί να μιλάτε να χαμογελάτε και να συμβουλεύεστε τις παιδαγωγούς ώστε να αισθανθεί και το παιδί
ότι τις εμπιστεύεστε.
- Το χειρότερο που μπορείτε να κάνετε είναι να το σκάσετε στα κρυφά. Όταν αργά ή γρήγορα διαπιστώσει ότι έχετε φύγει θα νιώσει την ίδια θλίψη που θα ένιωθε αν σας έχει δει αλλά επιπλέον θα αισθανθεί προδομένο και εσείς θα φαντάζετε στα μάτια του ως αναξιόπιστος/η.
- Μια καλή ιδέα είναι να ενισχύσετε το αίσθημα ασφάλειας του παιδιού υιοθετώντας μια ρουτίνα αποχωρισμού που θα ξεκινά από το σπίτι.
- Ξυπνήστε το παιδί αρκετή ώρα πριν την ώρα που πρέπει να φύγετε για το σχολείο και ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ πάρτε μαζί του πρωινό. Όχι μόνο για να έχει την απαραίτητη ενέργεια που χρειάζεται σε όλους για το ξεκίνημα της μέρας αλλά και για την αίσθηση του να μοιράζεστε μια καθημερινή εμπειρία.
- Τα παιδιά αντιλαμβάνονται πολύ περισσότερο από όσο εσείς νομίζετε το άγχος σας και την νευρικότητά σας. Καλό θα είναι λοιπόν αν είστε εργαζόμενη μητέρα εκείνη την πρώτη μέρα να έχετε εξασφαλίσει από τη δουλειά σας να σας επιτρέψουν να καθυστερήσετε για να
μην είστε υπερβολικά αγχωμένη.
- Μείνετε
σταθεροί στις αποφάσεις σας. Σε κανέναν δεν αρέσει να βλέπει το παιδί του να κλαίει και να παρακαλάει να μην πάει στο νηπιαγωγείο όμως είναι σημαντικό να παραμείνετε σταθεροί στην απόφασή σας. Αν κάθεται τρεις μέρες στο σπίτι και πηγαίνει μια φορά την εβδομάδα στο νηπιαγωγείο οι πιθανότητες να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα ελαχιστοποιούνται.
- Καθώς η πρώτη μέρα θα έχει τελειώσει προετοιμαστείτε για το ενδεχόμενο μιας άσχημης συμπεριφοράς από την πλευρά του καθώς ο εύκολος στόχος για να βγάλει την ένταση της μέρας είναι
η μαμά του. Τα στεγνά κρεβάτια μπορεί ξαφνικά
να μετατραπούν σε βρεγμένα αλλά δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας καθώς αυτό διαρκεί συνήθως λίγες μέρες.
- Μιλάτε μαζί του καθημερινά γι αυτή την μεγάλη αλλαγή που συμβαίνει στη ζωή του. Αγκαλιάστε το πείτε του πόσο το αγαπάτε και πόσο περήφανη αισθάνεστε που μεγάλωσε και πάει για πρώτη φορά σχολείο. Μιλάτε του με τα καλύτερα λόγια για το σχολείο και τις εκπαιδευτικούς. Εξηγήστε του πως πρέπει να έχει εμπιστοσύνη στη δασκάλα και πόσο πολύ την θαυμάζετε που καταφέρνει και κάνει τόσα παιδάκια χαρούμενα
με παιχνίδι γέλιο και τόσες πολλές όμορφες δραστηριότητες. Από τη πρώτη κιόλας μέρα συζητήστε με το παιδί σας για το πώς πέρασε στο νηπιαγωγείο αν έπαιξε αν γέλασε αν έκανε νέους φίλους και μάθετε ότι θέλετε για να είστε κι εσείς ήρεμοι. Θα χτίσετε μια σχέση εμπιστοσύνης και αγάπης κι αυτό θα κρατήσει για πάντα.
Καλό ξεκίνημα σε όλους λοιπόν, καλή σχολική χρονιά και να θυμάστε πως την αγωνία και το άγχος της πρώτης μέρας το βιώνουμε εξίσου με τα παιδιά σας και εσάς κι εμείς οι παιδαγωγοί.
Ένα χαμόγελο και από τη δική σας πλευρά σε μας τους παιδαγωγούς είναι το ίδιο ενθαρρυντικό με το χαμόγελο που χαρίζετε στα παιδιά σας.
Βιβλιογραφία:
Άντλερ Άλφρεντ ( 1990) Η Ατομική ψυχολογία στο σχολείο. Αθήνα Εκδόσεις Επίκουρος
Παπαδιώτη – Αθανασίου ( 1987) Σχολική ετοιμότητα Η Επίδοση των 5 ½ και 6 ½ χρόνων μαθητών Αθήνα Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πιαζέ ( 1968) Η Ψυχολογία της Νοημοσύνης Αθήνα Καστανιώτης
Phillips ( 1978) School Stress and Anxiety Theory Research
and Intervention NewYork Homn Sciences
Χουάιτ Σέλντον και Χουάιτ Νότκιν Μπάρμπαρα ( 1981) Η παιδική Ηλικία
Τα μονοπάτια της ανακάλυψης Αθήνα Εκδόσεις Ψυχογιός
