Περίληψη
Ως πρώιμη παρέμβαση ορίζονται όλες οι μορφές παιδοκεντρικών δραστηριοτήτων εξάσκησης και εκπαίδευσης καθώς και δραστηριοτήτων που αφορούν στην καθοδήγηση των γονέων αμέσως μετά τον προσδιορισμό της κατάστασης των παιδιών. Η πρώιμη παρέμβαση απευθύνεται στο ίδιο το παιδί, στους γονείς, καθώς και σε ολόκληρη την οικογένεια και στο ευρύτερο περιβάλλον. Στο κεφάλαιο αυτό θα παρουσιάσουμε ενδεικτικά τρόπους, ασκήσεις και παιχνίδια που θα μας βοηθήσουν να διαμορφώσουμε κατάλληλα προγράμματα παρέμβασης για παιδιά που παρουσιάζουν ή βρίσκονται σε επικινδυνότητα να παρουσιάσουν μαθησιακές δυσκολίες στην Ανάγνωση .
1. Εισαγωγή
Τα προγράμματα παρέμβασης , που θα μπορούσαν να εφαρμοσθούν στο νηπιαγωγείο για την καλλιέργεια των δεξιοτήτων που σχετίζονται με την ανάγνωση καλό θα ήταν να περιλαμβάνουν :
¨ Ασκήσεις ενίσχυσης της οπτικής και ακουστικής αντίληψης και μνήμης.
¨ Ασκήσεις κινητικότητας (δες κεφάλαια: Πρώιμη παρέμβαση σε παιδιά με ψυχοκινητικές διαταραχές, Πρώιμη παρέμβαση σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες 1 και 3
¨ Ασκήσεις και παιχνίδια για τη γλωσσική ανάπτυξη.
Το νηπιαγωγείο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη γλωσσική ανάπτυξη , γιατί στη νηπιακή ηλικία η ανάπτυξη της γλώσσας είναι ραγδαία σε όλους τους τομείς (άρθρωση , λεξιλόγιο , γραμματική και συντακτική δομή , μήκος προτάσεων). Πριν απ’ όλα πρέπει να δίνουμε στο παιδί την ευκαιρία να επικοινωνεί και να εκφράζεται μέσω της γλώσσας γιατί έτσι μαθαίνει.
1. Ασκήσεις επικοινωνίας
Οι ασκήσεις επικοινωνίας είναι πολύ σημαντικές γιατί μ’ αυτές ασκούνται στο να μάθουν να ακούν με προσοχή , να δίνουν σαφείς απαντήσεις , να εκφράζονται ελεύθερα , να είναι σε θέση να ανακαλούν πληροφορίες που άκουσαν , να γνωρίζουν και ν’ αξιολογούν τα συναισθήματα των άλλων , όπως ακριβώς και τα δικά τους :
Τέτοιες ασκήσεις είναι :
· Τα διάφορα παιχνίδια γνωριμίας , όπου το κάθε παιδί λέει το όνομά του
· Οι συνεντεύξεις , για να αναπτύξουν την ικανότητα να σχηματίζουν ερωτήσεις και να δίνουν σαφείς απαντήσεις και να γνωρίσουν ο ένας τον άλλο καλύτερα
· Μάσκες συναισθημάτων , για την ανάπτυξη της ικανότητας παρατήρησης και ανακάλυψης μη λεκτικής επικοινωνίας.
· Έκφραση συναισθημάτων όπως (χαρά, λύπη, θυμός, έκπληξη κ.τ.λ.) με ελεύθερη κίνηση στο χώρο που να εκφράζει αυτά τα συναισθήματα
· Να ανακαλύψουν και να κατανοήσουν το πρόβλημα της ταυτόχρονης ομιλίας, που εμποδίζει την επικοινωνία.
· Να οξύνουν την ικανότητα ακουστικής διάκρισης (πχ. α) Με τις φωνές των ζώων και με κλειστά μάτια. β) Με τη λέξη που προεπιλέγουν και κάθε φορά που την ακούν σε μια ιστορία αντιδρούν με ένα συγκεκριμένο τρόπο.
3. Ιδέες για γλωσσικές ασκήσεις
· Τα παιδιά κατονομάζουν αντικείμενα ή εικόνες αντικειμένων
· Περιγράφουν ομοιότητες ή διαφορές ανάμεσα σε αντικείμενα ή τις εικόνες τους.
· Αναγνωρίζουν μαγνητοφωνημένους ήχους και τους περιγράφουν
· Αναγνωρίζουν μαγνητοφωνημένους ήχους και τους συνδέουν με την αντίστοιχη εικόνα της πηγής παραγωγής τους.
· Περιγράφουν καταστάσεις ή γεγονότα που έχουν βιώσει ή παρατηρήσει.
· Τοποθετούν τις εικόνες μιας ιστορίας σε εξελικτική σειρά ενώ ταυτόχρονα την διηγούνται
· Περιγράφουν τη χρήση διαφόρων αντικειμένων
· Μαθαίνουν να κάνουν σωστή χρήση των λέξεων. Π.χ. Ο σκύλος γαυγίζει , το αυτοκίνητο μας μεταφέρει (όχι μας πάει) κ.τ.λ.
· Μιμούνται φωνές και εκφράσεις διαφόρων προσώπων π.χ του πατέρα , της μητέρας , του παππού , της γιαγιάς , της δασκάλας , του μανάβη , κ.τ.λ. (επίδειξη εικόνων)
· Παίζουν το παιχνίδι της τηλεόρασης
· Χρησιμοποιούν το μαγνητόφωνο για επικοινωνία με παιδιά άλλων Νηπ/γείων
· Δημιουργούν δικές τους ιστορίες
· Παιχνίδια συνειρμών. Η νηπιαγωγός ή ένα παιδί λέει μια λέξη και τα παιδιά απαντούν π.χ. η λάμπα φωτίζει.
· Βρίσκουν λέξεις που να αρχίζουν από τη συλλαβή ή το γράμμα που τους δίνουμε . π.χ ‘’πα’’ πάπια , πατάτα , πατούσα κ.τ.λ. ‘’Α’’ αγελάδα , Αγγελάκια
· Κάνουν πληθυσμιακές αλλαγές π.χ. ‘’η μεγάλη αγελάδα’’ οι μεγάλες αγελάδες
· Δημιουργούν δικά τους αινίγματα.
· Τους λέμε μια μικρή ιστορία με σκόπιμα λάθη που πρέπει να τα επισημάνουν
· Τους αρχίζουμε μια ιστορία και προκαλούμε τα παιδιά να δώσουν τη συνέχεια και να την τελειώσουν.
4. Ιδέες για αναγνωστικές ασκήσεις
· Οργάνωση μαζί με τα νήπια της γωνιάς της βιβλιοθήκης
· Γνωριμία με βιβλία και με κάθε μορφής έντυπα (εφημερίδες , περιοδικά)
· Διαλογή και ταξινόμηση βιβλίων και διαφόρων εντύπων
· Τακτοποίηση βιβλίων – περιοδικών σε ράφια
· Διαφορές βιβλίων – άλλων εντύπων. (το βιβλίο έχει ράχη , αρχή , τέλος , εξώφυλλο , στέκει όρθιο στο ράφι κ.τ.λ)
· Έτσι δημιουργούμε εργαστήρι ανάγνωσης για ευαισθητοποίηση με το βιβλίο. Γιατί όπως το παιδί μαθαίνει να μιλάει προοδευτικά κατά τον ίδιο τρόπο πρέπει να μάθει και να διαβάζει.
· Κάνουμε προσεκτική επιλογή των βιβλίων.
· Διαβάζουμε τον τίτλο δείχνοντας τα γράμματα . έτσι το παιδί αντιλαμβάνεται ότι υπάρχουν κάτι σύμβολα που κάτι λένε γι’ αυτόν που ξέρει να διαβάζει.
· Διαβάζουμε την ιστορία και συνειδητοποιούν τη σημασία του κειμένου
· Στα 4 – 5 χρόνια το παιδί αρχίζει να αναγνωρίζει τις λέξεις με την ιδεοπτική μέθοδο Decroly.
· Κάνουμε φωτοιστορίες
· Γράφουμε διάφορες συνταγές
· Καλύπτουμε ένα πίνακα ζωγραφικής με αυτοκόλλητα χαρτάκια , τα παιδιά αφαιρούν ένα – ένα χαρτάκι περιγράφοντας μόνο το κομμάτι του πίνακα που αποκαλύπτεται και προσπαθώντας να μαντέψουν το θέμα του.
· Σε ένα κλειστό κουτί ή ένα σακουλάκι τοποθετούμε διάφορα μικροαντικείμενα. Το παιδί με το χέρι και τα δάχτυλα πιάνει ένα αντικείμενο , προσπαθεί να το μαντέψει και το ονομάζει ή το ζωγραφίζει και οι άλλοι ‘’διαβάζουν τη ζωγραφιά του’’.
· Παιχνίδι με ήχους γραμμάτων : Ένα παιδί λέει το όνομά του π.χ. Άγγελος. Από τι αρχίζει ; ποια άλλα ονόματα αρχίζουν από ‘’Α’’; Ποιών φίλων ή συγγενών σας τα ονόματα αρχίζουν από ‘’Α’’; Ποια ζώα αρχίζουν από ‘’Α’’; Ποια φυτά , δένδρα , λουλούδια κ.τ.λ.
· Συλλογή θησαυρών (μικρών αντικειμένων ή φωτογραφιών από το σπίτι ή το σχολείο που αρχίζουν από ‘’Α’’).
· Κάρτες με ονόματα χωριών , πόλεων που αρχίζουν από ‘’Α’’.
· Τι παθαίνουμε που αρχίζει από ‘’Α’’ (αρρωσταίνουμε).
Συμπληρωματικά θα πρέπει να επισημάνουμε ότι για πολύ σοβαρά προβλήματα λόγου δεν αρκεί η δική μας μόνο προσπάθεια. Η παραπομπή του παιδιού σε περισσότερο ειδικούς (π.χ. λογοπαιδικό , ψυχολόγο κ.τ.λ.) θα ήταν ίσως ενδεδειγμένη.
5. Ασκήσεις ενίσχυσης της οπτικής και ακουστικής αντίληψης
Ενδεικτικά θα αναφέρουμε κάποια παιχνίδια που μπορεί να γίνουν για την άσκηση της οπτικής & ακουστικής αντίληψης, μνήμης, προσοχής και παρατηρητικότητας :
¨ Ασκήσεις για την οπτική αντίληψη
§ ‘’Βρες τον άτακτο της παρέας’’
Δείχνουμε στο παιδί πολλές εικόνες της ίδιας ομάδας και μιας εικόνας άσχετης (π.χ πολλά λουλούδια κι ανάμεσα μια ομπρέλα , πολλά κουζινικά κι ανάμεσα μια μπάλα , πολλά φρούτα κι ανάμεσα ένα μολύβι). Το παιδί καλείται να βρει τον ‘’άτακτο’’ της παρέας και να τον βγάλει από το σύνολο.
§ ‘’Οι κομματιασμένες φωτογραφίες’’
Μεγάλες φωτογραφίες , που έχουμε κόψει σε μικρότερα ίσα κομμάτια (puzzles). Το παιδί καλείται να βρει τα κομμάτια κάθε φωτογραφίας και να τα συναρμολογήσει ώστε να φανεί τι παριστάνει η φωτογραφία..
Κατάλληλα παιχνίδια είναι :
· οι τόμπολες – λότοι σχημάτων και χρωμάτων
· τόμπολες – λότοι αγοριών και κοριτσιών
· τόμπολες – λότοι με διπλές εικόνες
· τόμπολες – λότοι αποχρώσεων
· τόμπολες – λότοι γεωμετρικών σχημάτων
· γεωμετρικά ντόμινο
¨ Ασκήσεις για την οπτική μνήμη
§ ‘’Ο ιχνογράφος που έχασε τη μνήμη του’’
Κρατάμε μια αφίσα την οποία δείχνουμε στο παιδί και το αφήνουμε να την παρατηρήσει προσεχτικά για μερικά λεπτά. Έπειτα την κρύβουμε και το παιδί καλείται να απαντήσει σε ερωτήσεις του τύπου : πόσα πρόσωπα υπάρχουν στην αφίσα ή ποιο είναι το χρώμα του τάδε αντικειμένου.
§ ‘’Τι λείπει’’
Τοποθετούμε πάνω σε ένα τραπέζι μερικά αντικείμενα οικεία στο παιδί. Αφού τα παρατηρήσει προσεχτικά κρύβουμε ένα και το παιδί καλείται να μας πει ποιο αντικείμενο λείπει.
¨ Ασκήσεις για την ακουστική αντίληψη
§ ‘’Μάντεψε από πού προέρχεται ο ήχος’’
Έχουμε διάφορα μουσικά όργανα τοποθετημένα μέσα σε ένα χαρτοκιβώτιο , των οποίων τον ήχο ήδη γνωρίζει το παιδί. Του ζητάμε να κλείσει τα μάτια και να αναγνωρίσει από ποιο όργανο προέρχεται κάθε φορά ο ήχος που παράγουμε.
§ ‘’Βρες το λάθος’’
Τραγουδάμε κάποιο τραγούδι πολύ γνωστό στο παιδί , αντικαθιστώντας μια λέξη με μια άλλη – λάθος. Το παιδί καλείται να την επισημάνει και να βρει τη σωστή.
Παραδείγματα
1) Ένα παιχνίδι επικοινωνίας : ένα –ένα παιδί λέει το όνομά του ακουμπώντας ταυτόχρονα στο χέρι ή στο πόδι ή οποιοδήποτε άλλο σημείο του σώματος τον διπλανό του.
2) Για να οξύνουμε την ακουστική διάκριση των παιδιών : Τα παιδιά κάθονται σε κύκλο με κλειστά μάτια. Ακούμε από το κασετόφωνο φωνές από διάφορα ζώα και ονομάζουμε το ζώο που ακούγεται κάθε φορά.
3) Τα παιδιά περιγράφουν με δικά τους λόγια μια ιστορία που άκουσαν από εμάς.
4) Τα παιδιά βρίσκουν λέξεις που ομοιοκαταληκτούν π.χ. τυρί-κερί (ασκήσεις φωνολογικής επίγνωσης).
Ασκήσεις
1) Σε ποιους τομείς αναπτύσσεται η γλώσσα κατά τη νηπιακή ηλικία ;
2) Γιατί είναι σημαντικές οι ασκήσεις επικοινωνίας ;
3) Αναφέρετε 10 γλωσσικές ασκήσεις ;
4) Αναφέρετε 5 ασκήσεις φωνολογικής επίγνωσης
Γλωσσάριο
1. Ανάγνωση: Ανάγνωση είναι η ικανότητα του ατόμου να κατανοεί τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων μέσω ενός κειμένου.
2. Αντίληψη: Η διαδικασία της ερμηνείας και απόδοσης νοήματος μιας πληροφορίας, η οποία προσλαμβάνεται μέσω των αισθήσεων.
3. Μνήμη: Η όλη διαδικασία της κωδικοποίησης πληροφοριών με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να αναπαρασταθούν νοητικά, να αποθηκευτούν για ένα χρονικό διάστημα και έπειτα να ανακληθούν σε μια μελλοντική περίσταση.
4. Προσοχή: Η εστίαση της αντίληψης σε ένα περιορισμένο πεδίο ερεθισμάτων, έτσι ώστε το άτομο να είναι έτοιμο να αντιδράσει στις αλλαγές αυτών των ερεθισμάτων.
5. Φωνολογία: Η μελέτη του τρόπου σχηματισμού λέξεων από τα φωνήματα της γλώσσας.
6. Μεταγλωσσική επίγνωση: Η ικανότητα του ατόμου να θεωρεί τη γλώσσα ως εργαλείο επικοινωνίας και τον εαυτό του ως χρήστη του εργαλείου αυτού.
Βιβλιογραφία
Bergeret L. (1988). Ψυχοκινητικά παιχνίδια για παιδιά από 2 – 6 ετών. Αθήνα: Δίπτυχο.
Curto, L., Morillo, M., Teixido, M. (1998). (επιμ. Βαρνάβα- Σκούρα Τζ.) Γραφή και Ανάγνωση. Τόμος 1, 2 και 3. ΥΠ.Ε.Π.Θ.- Α.Π.Θ.
Hayes, N. (1993). Εισαγωγή στις Γνωστικές Λειτουργίες. (επιμ. Κωσταρίδου- Ευκλείδη Αναστασία, μετ. Σύρμαλη Κυριακή).Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Staes L , De Meur A. (1990). Ψυχοκινητική αγωγή και Επανεκπαίδευση.,( μετ. Γ. Βασδέκη ). Αθήνα: Δίπτυχο.
Αναγνωστόπουλος Β. (1994). Γλωσσικό υλικό για το νηπιαγωγείο.Αθήνα:. Καστανιώτη.
Ο.Ε.Δ.Β. (1993). Βιβλίο δραστηριοτήτων για το νηπιαγωγείο. Βιβλίο Νηπιαγωγού. Αθήνα.
Βλασσοπούλου Μ. , Τσίπρα Ι. , Λεγάκη Λ. (1994). Ένα πρόγραμμα έγκαιρης αντιμετώπισης παιδιών με ειδική εξελικτική διαταραχή στο λόγο. Θέματα Προληπτικής Ψυχιατρικής.Αθήνα: Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής.
Γιαννικοπούλου Α. (1998). Από την Προανάγνωση στην Ανάγνωση. Αθήνα: Καστανιώτη.
Εφαρμοσμένη Παιδαγωγική. (1995). Πρόγραμμα εργασίας για τις πρακτικές ασκήσεις των φοιτητών. Θεσνίκη: Α.Π.Θ.
Κουράκης Ι. (1997). Ανίχνευση στον Κόσμο των Μαθησιακών Διαταραχώ. Αθήνα: Έλλην.
Κουτσουβάνου, Ε. (2000). Πρώτη ανάγνωση και γραφή. Αθήνα :Οδυσσέας.
Μάρκου Σ. (1994). Δυσλεξία. Αθήνα: . Ελληνικά Γράμματα.
Μιχελογιάννης Ι. , Τζενάκη Μ. (1998). Μαθησιακές δυσκολίες. Αθήνα: Γρηγόρης.
Ροντάρι Τ. (1994). Γραμματική της φαντασίας.(μετ. Βερτσώνη – Κόκολη Μ. & Αγγουρίδου – Στριντζή Λ.). Αθήνα: Τεκμήριο.
Σταύρου Λ. (1985). Ψυχοπαιδαγωγική Αποκλινόντων. Αθήνα: Γρηγόρης.
Σταύρου, Λ. (1982). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του νηπίου και του παιδιού. Αθήνα : Άνθρωπος.
Σφυρόερα, Μ. (1998). Η μελέτη των γνωστικών σχημάτων κατάτμησης και αναπλαισίωσης πληροφοριών κατά την κατανόηση μακροσκελών αφηγηματικών κειμένων . Στο: Μπεζέ, Λ. (επιμ.). Γνωστική Ψυχολογία και Εκπαίδευση. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα.
Τάφα Ε. (1995). Τεστ Ανίχνευσης της Αναγνωστικής Ικανότητας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Τάφα, Ε. (2001). Ανάγνωση και γραφή στην προσχολική εκπαίδευση. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα.
Φλωράτου Μ. (1992). Μαθησιακές Δυσκολίες και όχι Τεμπελιά. Αθήνα: Οδυσσέας.
Χουντουμάδη, Α. & Πατεράκη, Λ. (1997). Σύντομο ερμηνευτικό λεξικό ψυχολογικών όρων. Αθήνα : Δωδώνη.
Internet Πηγές
1) Ελληνική επιστημονική εταιρία ειδικής αγωγής-προσέγγιση, Greek Scientific of Special education-Proseggisi : www.proseggisi.gr/news.php
2) E-guide E-guide : www.e-guide.gr/second_pages/0435
3) Παιδιατρική – Το παιδί με τη συγγενή βαρηκοΐα : www.iatronet.gr/HTMLpages/MainPages/YgiaNosoi/Pediatriki/asth__paidiatr__diagn__varik.html\
4) <Teach.gr> : The gate to knowledge . Πανελλήνιος επιστημονικός Σύλλογος Ειδικής Αγωγής και σύλλογος μετεκπαιδευομένων : www.teach.gr/show.ctm?page=hmerides/hm_09.htm
5) Πρακτικά ημερίδας : www.teach.gr/hmerides/hm-_05.htm
6) Staff_gr : www.eled.auth.gr/sped/staff___gr.htm
8) Ντέμη Σταυροπούλου : Συνάντησα το πρόσωπο : www.disabled.gr/gr-arts/demy-_all.htm
9) Το παιχνίδι : www.ccf.auth.gr/virtualschool/2.1/Praxis/Kotsakosta.html
10) Κεφάλαιο 1 : Το ιχνογράφημα και η ζωγραφική : http://aetos.it.teithe.gr/~vref/xrwmata/kef1.html
