Αναπτυξιακά στάδια

Τι δεξιότητες θα πρέπει να έχει κατακτήσει το παιδί σε μία ηλικία; Πότε χρειάζεται να ανησυχήσω για την ανάπτυξή του;

Αν γνωρίζουμε τι αναμένουμε σε κάθε ηλικία από το παιδί θα καταλάβουμε άμεσα πιθανή καθυστέρηση στην ανάπτυξη. Παρακάτω αναφέρουμε τρεις τομείς ανάπτυξης: κοινωνικό/ συναισθηματικό τομέα, γνωστικό τομέα και τομέα του λόγου και της ομιλίας, από 0 έως 6 ετών.

0-1 ετών

Κοινωνικές/Συναισθηματικές Δεξιότητες 

• Ακολουθεί με το βλέμμα του ένα αντικείμενο που περνά από μπροστά του
• Χαμογελά αυθόρμητα
• Κλαίει και γελάει, όταν έχει δυσφορία και όταν είναι ευχαριστημένο αντίστοιχα
• Αντιδρά διαφορετικά σε ξένους απ’ ότι σε γνωστούς ανθρώπους
• Ανταποκρίνεται στο όνομά του
• Προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή με ομιλία ή κινήσεις
• Συμμετέχει σε παιχνίδι (π.χ. σπρώχνει ένα παιχνίδι)

Γνωστικές Δεξιότητες 

• Αναγνωρίζει οικεία αντικείμενα
• Ανταποκρίνεται σε ερεθίσματα ακοής (τραγούδι, ομιλία, παιχνίδια που παράγουν ήχο), κοιτάζοντας προς την κατεύθυνση του ήχου, αλλάζοντας τις κινήσεις του σώματος ή τις εκφράσεις του προσώπου
• Αναγνωρίζει διαφορές ανάμεσα σε ανθρώπους
• Αντιδρά στις εκφράσεις προσώπου των άλλων και τις μιμείται
• Ανταποκρίνεται σε πολύ απλές εντολές
• Μιμείται χειρονομίες και πράξεις

 Δεξιότητες Λόγου και Ομιλίας

• Αντιδράει σε ήχους, με στροφή του κεφαλιού
• Αντιδρά όταν του μιλάνε οι οικείοι του
• Μιμείται ήχους (συνήθως το π, το μ, το μπ, το γκ) και συλλαβές
• Συνδυάζει διαφορετικές συλλαβές σε παιχνίδι ομιλίας
• Λέει 4-5 λέξεις εκτός από «μαμά», «μπαμπά»
• Μιμείται γνωστές λέξεις
• Κατανοεί την κατάφαση και την άρνηση

1-2 ετών

Κοινωνικές/Συναισθηματικές Δεξιότητες 

• Αναγνωρίζει τον εαυτό του στον καθρέφτη ή σε φωτογραφία
• Αναφέρεται στον εαυτό του με το όνομά του
• Χαιρετά με το χέρι του
• Παίζει μόνο του για τουλάχιστον 20 λεπτά
• Παίζει με/παράλληλα με άλλο παιδί
• Μιμείται πράξεις ενηλίκων στο παιχνίδι
• Βοηθά στην τακτοποίηση των πραγμάτων

Γνωστικές δεξιότητες 

• Εξερευνεί το περιβάλλον ενεργητικά
• Μιμείται πράξεις και λέξεις ενηλίκων
• Ταυτίζει δύο ίδια αντικείμενα
• Κοιτάζει τις εικόνες από τα παραμύθια με έναν ενήλικα και ονομάζει ή δείχνει γνωστά αντικείμενα κατ’ εντολή
• Δείχνει κάποια μέρη του σώματος του όταν του ζητηθεί
• Αναγνωρίζει τη διαφορά ανάμεσα στο «εσύ» και στο «εγώ»
• Έχει πολύ μικρή διάρκεια προσοχής

 Δεξιότητες Λόγου και Ομιλίας 

• Καταλαβαίνει αρνητικές και ανασταλτικές λέξεις
• Χρησιμοποιεί 10 με 20 λέξεις
• Συνδυάζει δύο λέξεις όπως «έλα μαμά»
• Παράγει ήχους γνωστών ζώων
• Δίνει το παιχνίδι του όταν του ζητηθεί
• Καταλαβαίνει και ακολουθεί απλές οδηγίες

2-3 ετών

Κοινωνικές/Συναισθηματικές Δεξιότητες 

• Παίζει κοντά σε άλλα παιδιά που παίζουν παράλληλα, με διαφορετικό παιχνίδι
• Υπερασπίζεται τα πράγματα του
• Χρησιμοποιεί συμβολικά τα αντικείμενα και τον εαυτό του στο παιχνίδι
• Συμμετέχει σε απλή ομαδική δραστηριότητα (παίζει με 2-3 συνομήλικους)
• Γνωρίζει το φύλο του
• Χαιρετάει ενήλικους

Γνωστικές Δεξιότητες

• Αναγνωρίζει μέρη του σώματος
• Λέει το όνομά του, δείχνει με τα δάχτυλα πόσο χρονών είναι
• Καταλαβαίνει απλές χρονικές έννοιες όπως «αύριο», «χθες το βράδυ» και ποσοτικές έννοιες όπως «ένα»/»πολλά»
• Ταυτίζει 3-4 χρώματα, ξέρει το «μεγάλο» και το «μικρό»
• Του αρέσει να κοιτάζει βιβλία με εικόνες, ονομάζει αντικείμενα σε εικόνα
• Τοποθετεί κρίκους σε στύλο με σειρά μεγέθους
• Περιγράφει σύντομα τι κάνει, μιμείται πράξεις ενηλίκων
• Έχει μικρή διάρκεια προσοχής, η μάθηση επιτυγχάνεται μέσω εξερεύνησης και κατεύθυνσης από ενήλικα
• Αρχίζει να καταλαβαίνει λειτουργικές έννοιες γνωστών αντικειμένων και έννοιες όπως «μέρος/όλο»
• Βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού (π.χ. φέρνει αντικείμενο από άλλο δωμάτιο)
• Επιλέγει όταν του ζητηθεί
• Κατανοεί συναισθήματα από τις εκφράσεις του προσώπου (χαρά, θυμό, λύπη)

Δεξιότητες Λόγου και Ομιλίας

• Συνδυάζει ουσιαστικά και ρήματα όπως «μαμά πάρε»
• Ονομάζει συνηθισμένες εικόνες και αντικείμενα
• Ακολουθεί απλές οδηγίες με συνέπεια
• Χρησιμοποιεί μικρές προτάσεις όπως «εγώ θέλω μπισκότο»
• Κάνει διαλόγους με τον εαυτό του ή με τις κούκλες/ παιχνίδια του
• Χρησιμοποιεί αρνητικές φράσεις με δύο λέξεις όπως «δε θέλω»
• Σχηματίζει πληθυντικό αριθμό κάποιων λέξεων
• Αναφέρεται στον εαυτό του με το «εγώ», και όχι με το όνομά του
• Προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή των ενηλίκων λέγοντας «κοίτα με»
• Του αρέσει να ακούει την ίδια ιστορία σε επανάληψη
• Λύνει τα προβλήματά του μιλώντας αντί να κλαίει και να χτυπάει
• Ρωτά «τι είναι αυτό;»
• Απαντά σε ερωτήσεις τύπου «που;»
• Έχει λεξιλόγιο 300 λέξεων
• Χρησιμοποιεί ομιλία η οποία είναι κατά 75% κατανοητή στους φίλους και στην οικογένεια, αν και κάνει πολλά λάθη

3-4 ετών

Κοινωνικές/Συναισθηματικές Δεξιότητες 

• Συμμετέχει σε παιχνίδι με άλλα παιδιά, αρχίζει να αλληλεπιδρά
• Μοιράζεται τα παιχνίδια του, περιμένει τη σειρά του (με βοήθεια)
• Αρχίζει το δραματικό παιχνίδι, παίζει ρόλους
• Μιλά στο τηλέφωνο με οικεία πρόσωπα

Γνωστικές Δεξιότητες 

• Αναγνωρίζει και ταυτίζει έξι χρώματα
• Ονομάζει τουλάχιστον ένα χρώμα
• Ζωγραφίζει μερικώς αναγνωρίσιμη εικόνα, που βγάζει νόημα για το παιδί (αν όχι για τον ενήλικα), ονομάζει και εξηγεί τη ζωγραφιά του
• Ξέρει την ηλικία του
• Ξέρει το επίθετο του και την οδό που μένει
• Η προσοχή του έχει μικρή διάρκεια και διασπάται εύκολα, μαθαίνει μέσω της παρατήρησης και μίμησης ενηλίκων και μέσω της καθοδήγησης
• Κατανοεί τη χρησιμότητα αντικειμένων και την κατηγοριοποίηση τους
• Καταλαβαίνει έννοιες όπως «χθες», «καλοκαίρι», «απόψε»
• Αρχίζει να αντιλαμβάνεται το παρελθόν και το παρόν
• Ακολουθεί βασικούς κανόνες σε απλά ομαδικά παιχνίδια (π.χ. κυνηγητό)

 Δεξιότητες Λόγου και Ομιλίας

• Κατανοεί και χρησιμοποιεί τον πληθυντικό
• Μπορεί να πει μια ιστορία χρησιμοποιώντας απλές προτάσεις
• Οι προτάσεις του μπορεί να αποτελούνται από 3-5 λέξεις
• Κατανοεί και ακολουθεί σύνθετες οδηγίες
• Κάνει ερωτήσεις τύπου «γιατί;» και «πώς;»
• Παράγει ομιλία που είναι κατανοητή κατά 90%
• Έχει λεξιλόγιο 1000 λέξεων

4-5 ετών

Κοινωνικές/Συναισθηματικές Δεξιότητες 

• Παίζει και αλληλεπιδρά άνετα με τα άλλα παιδιά
• Το δραματικό παιχνίδι πλησιάζει περισσότερο την πραγματικότητα, δίνεται έμφαση στη λεπτομέρεια, στον χώρο και στον χρόνο
• Μεταμφιέζεται
• Δείχνει ενδιαφέρον στην εξερεύνηση των διαφορών των δύο φύλων
• Διατυπώνει συναισθήματα (π.χ. «θύμωσα»)
• Αρέσκεται να συμμετέχει σε συζητήσεις ενηλίκων

Γνωστικές Δεξιότητες 

• Δείχνει και ονομάζει 4-6 χρώματα
• Αναγνωρίζει το τρίγωνο, τον κύκλο και το τετράγωνο
• Γνωρίζει και ονομάζει χωρικές έννοιες όπως «από πάνω», «πίσω», «μακριά», «κοντά»
• Ταυτίζει εικόνες γνώριμων αντικειμένων
• Κατανοεί την έννοια του αντίθετου
• Ζωγραφίζει άνθρωπο με 2-6 αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά, όπως κεφάλι, χέρια και πόδια
• Ζωγραφίζει, ονομάζει και περιγράφει αναγνωρίσιμες εικόνες
• Μετράει ως το 5
• Ξέρει την πόλη και την οδό του σπιτιού του
• Έχει μεγαλύτερη διάρκεια προσοχής, μαθαίνει μέσω της παρατήρησης και της εξερεύνησης, η προσοχή του διασπάται εύκολα
• Οι χρονικές έννοιες διευρύνονται, μπορεί να μιλήσει για χθες ή την προηγούμενη εβδομάδα, για το σήμερα και για το τι θα γίνει αύριο
• Κατανοεί έννοιες όπως «το πρωί», «μετά», «το μεσημέρι»

Δεξιότητες Λόγου και Ομιλίας

• Οι προτάσεις του αποτελούνται από 5-6 λέξεις
• Αντιλαμβάνεται σύνθετες προτάσεις
• Κάποια γράμματα όπως το /σ/ , /ρ/ πιθανόν να μην προφέρονται καθαρά
• Χρησιμοποιεί σωστά τον ενεστώτα και τον αόριστο
• Χρησιμοποιεί λέξεις όπως «νομίζω» ή «ελπίζω»
• Κάνει πολλές ερωτήσεις, ρωτά «ποιος;» και «γιατί;»
• Έχει λεξιλόγιο περίπου 1500 λέξεων
• Εκφράζεται χρησιμοποιώντας λόγο κατανοητό από όλους

5-6 ετών

Κοινωνικές/Συναισθηματικές Δεξιότητες 

• Επιλέγει τους φίλους του
• Παίζει απλά επιτραπέζια παιχνίδια
• Παίζει ανταγωνιστικά παιχνίδια
• Συμμετέχει σε συνεργατικό παιχνίδι με άλλα παιδιά που περιλαμβάνει ανάληψη ρόλων, ομαδικές αποφάσεις και κανόνες
• Εκφράζει τα συναισθήματά του προφορικά
• Δείχνει ενδιαφέρον σε αστεία πράγματα
• Πραγματοποιεί τις επιθυμίες του (π.χ. τρώει κρυφά ένα γλυκό)

Γνωστικές Δεξιότητες

• Κατηγοριοποιεί αντικείμενα με βάση ένα χαρακτηριστικό τους
• Κατανοεί το ίδιο και το διαφορετικό
• Λέει τις ημέρες της εβδομάδας και γνωρίζει κάποια νομίσματα
• Γνωρίζει απλές αντίθετες έννοιες όπως «μεγάλο/μικρό»
• Αρχίζει να χρησιμοποιεί με ακρίβεια τις χρονικές έννοιες «χθες» και «αύριο»
• Αρχίζει να συνδέει την έννοια της ώρας με το καθημερινό του πρόγραμμα
• Μετρά 10 ή περισσότερα αντικείμενα
• Ονομάζει μερικά γράμματα και αριθμούς
• Ξεχωρίζει το δεξί από το αριστερό χέρι
• Εξηγεί απλούς κανόνες παιχνιδιών που του αρέσουν/ή παίζει
• Η διάρκεια της προσοχής του αυξάνεται θεαματικά, μαθαίνει μέσω της καθοδήγησης, όταν κάτι το ενδιαφέρει μπορεί να αγνοήσει διασπαστικά στοιχεία

Δεξιότητες Λόγου και Ομιλίας

• Η άρθρωσή του είναι σχεδόν τέλεια, με εξαίρεση ίσως το /ρ/.
• Οι προτάσεις του αποτελούνται από 6-8 λέξεις
• Αφηγείται ιστορίες
• Απαντά ερωτήσεις σχετικά με μια ιστορία
• Χρησιμοποιεί γραμματικά σωστές προτάσεις
• Έχει λεξιλόγιο περίπου 2000 λέξεις

Όσα αναφέρθηκαν αναμένουμε σε κάθε χρονική περίοδο από τα παιδιά να μπορούν να πραγματοποιήσουν χωρίς να τους τα διδάξει κάποιος. Όταν ένα παιδί έχει διαφορετική εικόνα τότε αποκλίνει από την τυπική ανάπτυξη.

Βιβλιογραφία

1. Διαγνωστικό εργαλείο Portage
2. Διαγνωστικό εργαλείο Gross Motor Function Classification System (1995)
3. Βασική ανιχνευτική εξέταση: 0-4 χρονών, Ronald S. Illingworth, Εκδόσεις Παρισιάνος
4. Ψυχολογία της γλώσσας, Ρία Πήτα, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
5. Βασική Παιδιατρική, Π. Δ. Λαπατσάνης, Εκδόσεις Λίτσας
6.  Εξελικτική Ψυχολογία, Ιωάννης Ν. Παρασκευόπουλος

Πηγή